Та бүхэнд шинэ оны мэнд хүргэе!

Манайхаар зочилсон та бүхэнд их баярлалаа.

Ширхэглэн будрах цагаан цастай
Чимэглэн гоёсон ногоон гацууртай
Ширээ тойрсон хайртай хүмүүстэйгээ
Шинэ оноо сайхан угтаарай!

Дараа жил дахин дахин уулзахын ерөөлийг дэвшүүлье!

Christmas тойрсон өдрүүдийн үйл явдал

24-ний орой манай дүүгийнх гэртээ хоёр том оймс өлгөчихсөн байх юм. Хүүхдүүд нь шөнө Санта өвгөн ирж сайн байсан хүүхэдэд бэлэг өгдөг гэж ярив.Дүүгээсээ асуутал, уг нь пийшингээсээ өлгөдөг гэсэн. Манайх шүүгээнээсээ өлгөчихсөн юмаа гэв. "Сайн байсан хүүхдийг Санта Клаус таньдаг" гэж надруу нүдээ ирмэх нь...
Тэдий хоёр хүүхэд сайн байсан бололтой. Өглөө нь оймс дүүрэн бэлэгтэй болсон гэж зээ дүү минь бөөн баяр хуучлав. Нүдээ гялалзуулаад цаанаа л эгдүүтэй... Дараа жил охиндоо нэг оймс бэлдэнээ.

Харин энэ модыг охинтойгоо хамт хичээнгүйлэн гэртээ нэг орой чимлээ.

Хамт ажилдаг Японы эхнэр нь EMS-р илгээмж нөхөртөө явуулжээ. Илгээмж дотроос нь гарсан цаасан модоо эвлүүлчихээд мань хүн дотроо их баяртай байгаа шинжтэй. Ширээн дээрээ тавьчихаад л... Романтик байгаа биз... Дашрамд хэлэхэд Япончууд Christmas- г нэг их сүртэй тэмдэглэдэггүй юмаа.

Улаанбаатарын орчим

Энхтайван гудамж, 15-р хороолол орчим
Богд Дүнжингарав Хайрхан
Туул гол, Богд Дүнжингарав орчим Туулын бургас
Өнөөдөр хот яагаад ч минь утаа багатай сайхан байхаар нь зураг авч өөрийгөө баясгалаа.

Хэнз хурга

Өнгөрсөн 5-р сарын сүүлээр хургалсан хонь. Энэ жилийн мал тооллогын урьдчилсан дүнгээр хонь 16 сая 716,9 сая гэж тоологджээ. Энэ хэнз хурга ч гэсэн тоологдсон байлгүй дээ. Хундан цагаан хонь минь өсөх болтугай.

Дашрамд хэлэхэд мал сүрэг маань өнгөрсөн оны мөн үеийнхээс 4,8 саяар өсөн 39 сая 640 мянга болсон гэнээ. Гэтэл махны үнэ өсөөд л... Зөв тоолдог юм болов уу? Эхийг эндээс авав.

Говь хангайн эрс тэс төрх

Шинэ жил дөхөж байгаа ч гэсэн зуны сайхан улирал санаанд байсаар байх юм. Гэхдээ өвөл, хавар, зун, намар аль аль сайхан. Бас бүс нутгаасаа хамаарч нэг улирал мөртлөө эрс өөр байдаг.

Дорноговь аймаг, Хамарын хийд орчим
Тэрэлж, Мэлхий хад
Дорноговь аймаг, Хамарын хийд орчим

Тэрэлжид
"Хангай говийн хооронд халхын уудам нутаг
Хар бага наснаас хөндлөн гулд давхисан газар
Гөрөөс араатан авалсан урт урт шилүүд
Хүлэг морин уралдсан хөндий сайхан хоолойнууд"

Д. Нацагдорж

Хангай ч бай говь ч бай. Адилхан амьдрал буцалсаар...

Японы ард түмэнд баярлалаа

Өнөөдөр Монголын хүүхдийн ордонд "Японы ард түмэнд баярлалаа" сурагчдын тайлан концерт үзлээ.

Японы ард түмнээс 2000-2007 онд эхлэн нийт 36 сургуулийн өргөтгөл барилга ашиглалтанд оруулж өгсөн билээ. Ирэх 2008 онд Улаанбаатар хотын дүүргүүдэд 5 өргөтгөл сургууль ашиглалтанд өгөх ба 2009 онд мөн 3 өргөтгөл сургууль ашиглалтанд оруулахаар төлөвлөж байгаа юм.
Сурагчдын энэ тайлан концертод албаны хүмүүс оролцсон ба Япон улсаас Монгол улсад сууж байгаа элчин сайд Ё. Ичихара, НЗД-н орлогч Б. Баатарзориг болон бусад Японы байгууллагын төлөөлөгчид оролцлоо. Дээрхи концертыг "Нийслэлийн боловсролын газар" болон Хүүхдийн ордоны захиргаа зохион байгуулав.
33-р дунд сургуулийн сурагчдын бүжгээс

23-р дунд сургуулийн сурагч Өнөржаргал Япон дууг хэвлүүхэн дуулав

Ноён элчин сайд, концертын хаалтын ёслолд оролцов

Улаанбаатарт хөдөөгийн иргэд ихээр шилжин ирэх болсонтой холбоотойгоор сүүлийн үед бага, дунд боловсролын сургууль хүрэлцэхгүй болсон нь бодит үнэн билээ.
Харин тулгамдсан асуудлыг шийдвэрлэхэд, Япон улсын засгийн газраас ихээхэн дэмжлэг үзүүлж байгаа нь дээрхи тоо баримтнаас харагдаж байна.
Юутай ч хүүхдүүд маань "Японы ард түмэнд баярлалаа" гэсэн тайлан концертоо өргөн барьлаа.
Миний 8-р сарын бичлэг дотор "Бид 36 сургууль бэлэгэнд хүлээн авчээ" -гэсэн бичлэгийг үзэж болно.

Туулын урсгал шөнөдөө сайхан

Төрийн соёрхолт яруу найрагч Б. Явуухулангийн шүлэг
Ардын жүжигчин Т. Түмэндэмбэрэл

Туулын урсгал шөнөдөө сайхан сан
Торгон долгио хаялан мяралздагсан
Хоёр ангир дандаа л хөвдөг сөн
Холын анир авангаа л дуугардаг сан

Урсгалд нь умбагч сарыг ажин
Усанд нь хөвөгч оддыг тоолон
Бүүр түүрхэн тохиолдлоо дурсан
Үүр цайлгах би дуртай сан.

Шившин шивнэх залуу навчис
Шөнийн дуу над аялдагсан
Сөөг моддын нь нэгийг түшин
Шөнөжин сууж би сонсдог сон.

Дээр үед говийн эрчүүд Хүрээ рүү жин тээгээд эргэж ирэхдээ, сэтгэлтэй бүсгүй, эхнэртээ Туулын мөс бэлэг болгон авчирдаг байсан гэнэ лээ. Туулын мөсөө хайлуулаад үсээ угаахад сайхан өнгө ордог байжээ. Анх сонсчихоод инээдтэй ч юм шиг санагдаад байсан бол өөрөө говьд нэг жил болохдоо том бэлэг болохыг нь ойлгосон юм.
Говийн хүүхнүүд, Туулын мөсийг хаанаас нь ч харуулсан сайн таньдаг гэнэ лээ.

Гарчиггүй

За би гэдэг хүн учрыг нь ч сайн ойлголгүй, нэг мэдсэн чинь блог гэдэг гэртэй болоод, бас ч үгүй өдөртөө өөрөө гүйж очоод аяга цай хувааж, хэд гурван үг солих сайхан нөхдүүдтэй болов. Зарим найз нар маань энэ мэт өөрийн мэдэлгүй гүйх болсон учраа "ДОНТОХ" гэж нэрлэсэн. Хичнээн удаан блог гэж донтохоо сайн мэдэхгүй ч уншиж байгаа хүний цагийг барсан хэрэггүй бичлэг оруулчих вий гэж сүүлийн үед санаа зовох болоод байгаа. Өнөө өглөө хотоос гарах завшаан болж, "Утаагүй газрын зураг авъя" гэж олзуурхангуй байтал, гайхал утаа бүр Налайх хүртэл үргэлжилсэн хэвээр байв. Олигтой зураг ч авч чадсангүй.

За яахав дээ гээд Туул голын эрэг дээр зураг автал нэг иймэрхүү.

Энэ хэсэгт утаа арай бага байсан боловч, алсын барааг нь харахаар...

Хамгийн, хамгийн...

1905 оны газар хөдлөлтөөр үүссэн газрын хагарал нь дэлхийн хамгийн урт бөгөөд шулуун хагарлын нэг юм. Энэхүү газрын хагарал нь Сангийн далай нуур орчмоос Булнайн нуурууны араар Хан Хөхийн нуурууны хангилцагийн голын эхэн хүртэл нийт 300 гаруй км үргэлжилдэг. Нутгийн баруун хагас болон хойд хэсгээр өндөр уул , зүүн хэсгээр тал хээр өмнөд хэсгээр говь талын хэв шинжүүдийг бүрдүүлсэн байдаг. Уур амьсгалын хувьд эх газрын эрс тэс уур амьсгалтай өвөл нь хүйтэн , зун нь халуун, хавар намар нь өглөө оройдоо сэрүүн, өдөртөө дулаавтар, ялангуяа хавар салхи ихтэй учир шороон шуурга , элбэг байдаг манай орон нь ой мод багатай, нийт нутгийн 11,4 хувийг ой эзэлдэг.

Хамгийн өндөр цэг: Баян-Өлгий аймгийн нутаг Хүйтэн уул далайн түвшнээс дээш 4673м
Хамгийн нам цэг : Дорнод аймгийн нутаг Хөх нуурын хотгор далайн түвшнээс дээш 532м
Хамгийн том нуур: Увс нуур 3350км3
Хамгийн урт гол : Орхон гол 1124км
Төв цэг: Өвөрхангай аймгийн бүрд сумын нутаг, өвөр Хөшөөтийн булаг
Баруун захын цэг: Модтой хамар
Хоорондын зай : 2392км
Хойд захын цэг: Монгол шарын даваа
Өмнө захын цэг: Орвог Гашууны бор толгой
Хоорондын зай: 1259км

Ажил дээрээ байсан газрын зургаас эх авлаа.

Хуруу хошуу хоёр

Хуушуур бууз чимхээд
Хуруунууд завгүй байлаа
Хуниас чимхээс нь муудлаа гэж
Хошуу хажуугаас нь голоод
Энд ч гэрэлтжээ
Эгээл цоорч орхисонгүй
Тэнд зузаадаад
Тээглэж хахмаар болжээ гэв.
Эдвээр зэмлүүсэн хуруунууд
Эгдүү нь хүрсэн бололтой
“Ингэж муухай хийснийг минь
Идэхээ больж хайрлана уу?
Та, бидэнд үлгэр болгон
Тавыг хийж өгнө үү” гэв.
Идэх голох хоёроос
Илүү эрдэмгүй хошуу
Үлгэр үзүүлэх чадваргүй нь
Үзтэл ил байжээ.
Ш. Гаадамба
*** *** *** *** *** *** ***
"Унших бичиг-2" Сурах бичгээс авав.

Нэргүй шүлэг

Р. Чойном
Хөгшин залуугүй уугаад л
Хөдөө гадаагүй суугаад л
Зон олон маань нэг л
Зовсон шинжтэй байх юм
Ажлын бүтээл багадаад л
Арын хаалга ихсээд л
Улс орон маань нэг л
Унасан шинжтэй байх юм
**** **** **** **** ****

Онигоо

Бямбаа найзын блог дээр "Битгий уйлуулаарай" Г.Гантулгын эрчүүдэд хандсан сайхан шүлэг тавьчихаж. Сайхан шүлэг байна гээд бодохын завсарт FM радиогоор сонссон онигоо санаад оров.
Эмээ: Миний хүү хичээлээ хийж байна уу? Юу бодоов?
Хүү: Хичээлээ л хийж байна. Эмээ, "Гэргий" гэж юу гэсэн үг вэ?
Эмээ: Зиаг, /бодолхийлнэ/ Нэг сайхан хүүхэн гэрт нь орж ирээд "Гэр" "Гийгүүлэх"-ийг хэлж байгаа юм.
Хүү: "Авгай" гэж хэнийг хэлдэгийн бэ?
Эмээ: Бас л бодолхийлнэ. Муухай ааштай эмийг "Ав" авсан хойно "Гай" гэж байгаамаа.
Хүү: Тэгвэл "Нөхөр" гэж юу гэсэн үг вэ?
Эмээ: Зиаг, дутуугаа "Нөх" дараа нь "Өр" гэсэн үгдээ
Хүү: Аанхаан, тэгвэл "нууц амраг" гэж юу гэсэн үг вэ?
Эмээ: Дүрсхийн уурлаж, үгүй чи ер нь хичээл хийж байгаа юм уу? хэмээн чангаар дуугарч, хүүг юмаар цохиж байгаа дуу сонсогдоно.

Манан будан

Ж. Пүрэвийн "Манан будан" гэдэг романыг олон жилийн өмнө уншсан билээ. Түүхэн роман байсан болохоор их сонирхолтой санагддаг юм. Санаж байгаа хэсгээсээ доор сийрүүлье.
Галдан бошигтын аав нь Дөрвөн ойрдын гол аймгийн нэг болох Цорос аймгийн тэргүүн Эрдэнэбаатар хунтайж юм. Эрдэнэбаатар хунтайжид олон хатан байсан ба Галдангийн ээж Юм-Ага нь Хунтайжийн бага хатан байсан. Хатдаас төрсөн хөвгүүдийн дунд /өөр эхтэй/ Хунтайжийг залгамжлах асуудал хурцдаж, Галдантай эх нэгтэй Сэнгэ ор суусан боловч, Сэнгийг Цэцэн тайж, Зодов баатар нар зэрлэгээр хөнөөнө. Цэцэн тайж, Зодов баатар нар бол Баатар хунтайжийн их хатнаас төрсөн хөвгүүд байв.
Галдан бошигтын эцэг Эрдэнэбаатар хунтайж Юм-Ага хатнаас төрсөн хөвгүүдийг ихээр тоодог байсан мэт. Сэнгэ ахад нь өөрийн суудлаа залгамжлуулж, Галданг бүр багад нь Түвдийн далай ламын хажууд бурхан шашины номд сургадаг. Харамсалтайтайгаар Сэнгийг амь үрэгдэхэд Сэнгийн хөвгүүн Цэвээнравдан нас бага байсан тул, Галданг Лхасаас дуудан хан ор суулгадаг. Цэвээнравдан дараа нь өсөж том болоод Хошуутын Очирт Сэцэнтэй нийлж, Галдангаас урвадаг.
Галданг анх хан ширээнд суух үед Цорос аймгийн дотоодын тэмцэл хурц байсан ба алгуур бүх зүйлийн эвийг олсон. Галданг хан суудалд суухад Түвдийн Далай лам ихээхэн дэмжсэн юм шиг санагдсан. Тэрнээс биш, 5 настайгаасаа Лхаст бурханы номыг 20 гаруй жил үзсэн түүнд хан ширээнд сууж улс орны дотоод гадаадын асуудлыг зэвсэгээр шийдэх нь жирийн лам хуврагын хийх зүйл биш бизээ.
Галдан бошигт Ойродод ирээд хан ширээнд сууж, Ойродын “Хошууд” аймгийн Очирт сэцэний охин Ануг хатан болгодог. Мөн Цорос аймгаа нэгтгэж байхдаа Сэнгэ ахынхаа бага хатан Анударийг бага хатан болгон баруун Ойродын хамгийн зүүн болох Цорос аймгийг нэгтгэн "Зүүн гарын хаант улс"-ыг байгуулдаг. Тэр түүгээр үл зогсон Монгол үндэстнийг нэгтгэх гүн санаа агуулж байсан. Түүнийг ийм санаа агуулахад хөшүүрэг болсон зүйлүүд нь дотоод гадаадын элдэв үл ойлголцол, ялангуяа Манжийн төрөөс явуулж байсан Монголчуудын эв эеийг эвдэх бодлогоод зүй ёсоор орно.
Зүүн гарын хаант улсад одоогийн төв болон дундад азийн нутаг дэвсгэрүүд болох Казахстан, Сайрам, Бухар, Самарканд зэрэг маш олон хотуудыг багтаасан байсан.
Галдан бошигт Оростой дипломат харилцаатай бодлого явуулж Орос Хятадыг холбосон торгоны замаар худалдаа арилжаа хийж Зүүн гар улсад таатай нөхцлийг бүрдүүлж байсан.
Далай лам болон Оростой эвсэг сайхан харилцаатай байсан мөртлөө Халхтай яагаад ч юм бэ? ойлголцож чадаагүй. Халхын Өндөр гэгээн бол бурхан ном үзсэн хүн тул эв эеийг хичээдэг байсан боловч Халхын хан Өндөр гэгээн Занабазарын дүү Чухандоржтой огтоос ойлголцож чадаагүй юм. Бошигт хаан өөрийнхөө байр суурийг илэрхийлж Үржинжав /уранзохиолын дүр/ элч төлөөлөгчийг хэд хэдэн удаа Халхад зарсан боловч амжилтанд хүрээгүй юм.Үржинжав нь төрд хоёргүй сэтгэлээр зүтгэх төрийн түшээгийн тод дүр юм. Үржинжав хичнээн хичээсэн ч муу юм модон улаатай гэдэг шиг Манж Чин улс болон Түвдийн шарын шашинтангууд хэрүүлийн алим тарьж, Монголчуудыг өөр хооронд нь тэмцэлдүүлдэг. Тэр байтугай хоёулаа бурхан шашинд нэвтэрхий хүмүүс мөртлөө Галдан бошигт болон Занабазар хоёр ч хоорондоо үл ойлголцдог.
Ану хатангийн аав Очирт Сэцэний ач хүү Лувсангомбо Аравдан нь Түшээт хан Чахундоржийн охинтой ураг барилддаг. / Тэр хатан Манан будан зохиол дээр Золзаяа нэрээр гардаг/ Өндөр гэгээн болон Чахундорж нар иргэдийнхээ хамтаар Өвөр Монголруу зугтдаг ба Өөлдийн цэргээс зугтан яваа ард иргэдийн төрсөн нутгаа орхин дутаан, бусдын нутагт амьдрах нь сэтгэл санааны ихээхэн дарамт мөн эцэг, эх, хүүхдүүд хоорондоо хэзээ ч уулзаж чадахгүйгээр төөрч байгаа гашуун түүхийг зохиогч маш сайхан дүрсэлсэн байсан.
Мөн "Зүрчидийн алтан улс"-ын угсааны Манж нар Алтан улсыг байгуулж, өмнөд Монголчуудаас эхлэн өөртөө дагаар оруулж эхэлсэн. Энэ бүхэн Галдан бошигтын тэсвэр тэвчээрийг барж, халх болон Монголчуудыг өөрөөтөө нэгтэх бодлыг улам хүчтэй болгоно. Улмаар тэд Эрдэнэ зууг эзлэж цааш идэвхийлсэн боловч Туулын орчим Зуу мод хэмээх газар Энх-Амгалан хааны их цэрэгтэй дайтан /дотор нь халхын цэрэг ч байсан/, өөрийн хамгийн их хайртай ухаант хатан Анугаа алддаг.
Ану хатаны эцэг Хошуудын Очирт сэцэн нь Галдангийн эсрэг босож байсны улмаас алагддаг. Ану хатан бол өөрийн эцгийг хөнөөсөн хүний хатан байсан ба энэ насныхаа амьдарлд сэтгэлийн их л зовлон эдлэх боловч гайхамшигтай хатан байсан. Түүнээс хойш Галдан бошигт бараг жил орчим дутааж, дүрвэн ялагдаж байгаад тэнгэрт хальсан. Өс гэдэг аймар зүйл ажээ. Золзаяатай суудаг Лувсангомбо Аравдан өөрийн өвөг эцгийг хөнөөсөн хүнтэй (Галдантай) эвлэрэх хэцүү. Ойрод болон халхын энэ түүхэн үл ойлголцолд иймэрхүү өс хонзонгууд маш их нөлөөлсөн.

Барко

Өнөөдөр өдрийн 4 цагийн үед Хайлаастын 17-р сургууль очоод буцах гэтэл сургуулийн хаяавч бетон дээр бээлийн чинээхэн гөлөг хэвтэж байхтай таарлаа. Хөхөө өвлийн хүйтэнд хөлдөж үхэхээ хүлээж байгаа хөөрхий гөлгийг хараад манай дарга шууд л гар дээрээ өргөөд аваад явъя гэх нь тэр. Авч явах нь яахав, арынх нь ажил хэнийх болдог юм болдоо гэж бодоод машиндаа аваад явлаа. Хөлдөхөөс арай наана байсан бололтой машинд орж ирээд унтаад өглөө. Тэгээд манай барилгын талбайн конторт авчирч сүү уулган талхны өөдөс өгтөл сэргээд л ирсэн. Манай талбайн инженер эгч маань гөлөг тэжээх давхар ажилтай болсон. Нохойдоо намайг нэр өг гээд байхаар нь "Басар" гэтэл охин гөлөг тул зохимжгүй гэнэ. Тэгж тэгж "Барко" гэж дарга нэрлэв. "Ко" гэдэг нь Япон эмэгтэйчүүдийн нэрэнд их дагалддаг нэр л дээ. Баркодоо өнтэй сайхан өвөлжихийг хүсье.

Төрийн халамж үйлчилгээ мөн үү?

Хайрт төр засгийнхаа буянаар хүүхдийн мөнгө авах болоод үнэмшихгүй байж билээ. Анх сар бүр 3000 төгрөг гэж сонсоод нэг их анзаарахгүй байж байтал, нэг мэдсэн чинь улиралд 25000 төгрөг, бас сар бүр 3000 төгрөг өгөх гэнэ гэж сонсоод хөөцөлдөн авахаар болсон юм. Уржигдар цайныхаа цагийг ашиглаж, он дуусах дөхлөө, оноос өмнө хүүхдийнхээ мөнгийг авъя гэж санаад харъяа хадгаламжийн банк орлоо. Очтол их олон хүн янз бүрийн дэвтэр бариад дугаарлаж байна. Би цайны цагаар амжих байгаадаа гэж санаа зовосхийн хамгийн ард дугаарлав. Тэгээд харж зогсох нь ээ банкны теллер хүүхнүүдийн харьцаа нэг бишээ. Халамжийн мөнгө авч байгаа хүмүүсийг бараг толгой дараалан загнах ажээ. Би дотроо төрөөс өгч байгаа мөнгийг хүндэтгэлтэйгээр /төр чинь хүчтэй биз дээ/ хэрүүл уруулгүй өгөлцөж авалцвал, авч байгаа хүн нь ч гэсэн "төрийн буян хишиг минь" гэж залбирна биздээ... гэх ухааны юм бодож байлаа. Гэтэл банкны заал дүүртэл харилцагч эмэгтэй банкны ажилтантай хэрэлдэж гарлаа. Сонсвол харилцагч эмэгтэй иргэний үнэмлэхний оронд гадаад паспорттой ирсэн юм байна. Тэгээд харилцагч эмэгтэй, "Гадаад паспортоор үйлчилж болохгүй гэсэн заалт эсвэл тушаал, заавар хаана байна? тийм юм байвал би үзээд санаа амар буцмаар байна. Энэ чинь Монгол улсын иргэнд л өгдөг паспорт. Регистрийн дугаар нь ч байна" гэх юм. Банкны ажилтан харин бүдүүлэг нэгэн ажээ. Харилцагчийн өөдөөс "Манайх үйлчилэхгүй гэсэн бол үйлчлэхгүй. Чамд үзүүлэх тушаал заавар байхгүй. Зайлж үз" гэх юмаа. Тэнд хэлэлцэж байгаа үг хэл бол үнэхээр аймшигтай. Бусад ажилтангууд нь ч гэсэн өөр өөрсдийн ажлаа хийлгүй харилцагч эмэгтэй рүү хэрүүлийн үг илгээх ажээ. Миний цайны цаг ч дуусаж би банкнаас төрийн хайр энэрэл шингэсэн мөнгөө авч чадалгүй буцлаа. Банкны үйлчилгээний танхимд хүмүүс үймрэлдээд л хоцров.
Тэгээд, бас замдаа бачууранхан, ийм хэрүүл уруултай мөнгөөр ч яахав. Бусад банкны үйлчилгээ, энэ банкны үйлчилгээ хоёр өдөр шөнө шиг ялгаатай ажээ. Одоо ийм байдлаар харьцдаг үйлчилгээний байгууллага алга болсон шүү дээ. Хадгаламжийн банкаар хүүхдийн мөнгийг олгохдоо заавал "Хөдөлмөр халамж үйлчилгээний төв"-с санхүүжилт банканд орсон тохиолдолд мөнгийг нь олгодог юм байна. Тэр санхүүжилт нь дутуу ирдэг юм уу? ямар учиртай юм бүү мэд хаяа очихоор мөнгөгүй, санжүүжигдээгүй байгаа гэх юм билээ.
Олон хүмүүсийг ингэж бухимдуулж байхаар, банк эргэлтийнхээ мөнгөнөөс харилцагч хүүхдүүддээ олгоод, дараа нь ёстой тэр "Хөдөлмөр халамж үйлчилгээний төв" буюу Төрөөс өр авлага үүсгээд авч болмоор. Хаан банк, зарим газрын хүүхдийн мөнгийг олгодог гэсэн. Хаан банкнаас авдаг бол хэзээ ч очсон бэлэн олгодог гэнэ лээ. Төр заавал ийм банкаар ард иргэдээ бухимдуулж чирэгдүүлэх хэрэг байгаа л юм байхдаа. Хадгаламжийн банк ард иргэдийг чирэгдүүлж байна гээд телевизээр гарч байсан. Засарч сайжирсан зүйл үгүй бололтой. Миний хувьд яаж дахин тийшээ явдаг билээ гэж гайхаж сууна. Ямар хүүхдийнхээ мөнгийг авна гээд ажлаасаа чөлөө авалтай нь биш дээ. Үнэхээр ажлаас чөлөө авах хэмжээний яршиг түвэг ихтэй бол төрийн ийм хайр халамж хэрэгтэй гэж бодохгүй байна.

Найзууд

Намар амралтанд явахдаа авсан зураг. Хэрэгт дуртай шаазгай юу шулганаж байгаа юм болдоо.

Алтайн хаан угалз

Байгалийн түүхийн музейн өмнөх талбай дээр байдаг угалзны хөшөөг саяхан харлаа.

Уг хөшөөн дээр байсан бичээсийг доор сийрүүлье.

"Алтайн угалз нь дэлхийн хамгийн нүсэр бие цогцостой, хамгийн лунжгар бүдүүн эвэртэй, амьтан юм. Тэрээр 182 кг биетэй, 180 см урт бөгөөд 28 кг хүнд эвэртэй, угалз ч тааралддаг аж. Аргаль угалз нь Монголын ард түмэнд байгалиас заяасан үнэт баялаг юм. Гэвч сүүлийн үед хүн, малын хөл үймээн, уул уурхайн хөгжил нь аргаль угалзын уламжлалт нутагшилд сөргөөр нөлөөлж эхлэв. Тийм учраас аргаль угалз нь хулгайн анчдаас өөрийн эрхгүй хулжин зайлж, энх амгалан бэлчээрийн эрэлд алс хол дайжин нүүдлэх болжээ.

Аргаль угалз хамгаалах ажил нь хөрөнгө зардал шаардахаас гадна түүнийг шинжлэх ухаан болон байгаль хамгаалалын нарийн мэргэжлийн хүмүүс гүйцэтгэдэг. Монголд ирж буй гадаадын анчид нь сайн санааны элч нар бөгөөд угалзын үнэ цэнийг даян дэлхийд ойлгуулах, тэднийг хамгаалах үйлсийг хандиваар санхүүжүүлдэг.

Үзэсгэлэн төгөлдөр аргаль угалзын өнөөгийн болон ирэх цагийн нутагшил, жам ёсны амьдарлыг хамгаалахад хүмүүний хайр энэрэл болон төр, засгийн халамж, дэмжлэг чухал гэдгийг ойлгуулахын тулд энэхүү хөшөөг босгов.

Элчин сайд Галсангийн Батсүхийн санаачлагаар Канадын нэрт барималч Рик Тейлер энэхүү хөшөөг урлан бүтээж Улаанбаатар хотод бэлэглэсэн болно" /Улаанбаатар хот 2006 оны 9-р сар/ хэмээсэн байв.

Гэтэл ...2002 онд манайд хичнээн аргаль хонь байгааг тоолсон тооллогын судалгааг үндэслэн Биологийн хүрээлэнгийн саналаар 2003 онд 70 угалзыг агнуулсан байх юм. Эл тооллого нь агнуур зохион байгуулалт биш учраас энэ нь агнуулах угалзны тоог тогтоох үлгэр жишээ үндэслэл болохгүй нь лав. Ийнхүү энгийн үндэслэлээр боловсруулсан саналыг Засгийн газар баталж том нэртэй тушаалыг БОЯ боловсруулдаг байна. Энгийн аргаар боловсруулж гаргасан агнуулах амьтдын тооны ард маш том асуулт хариултгүй үлдсээр байх уу. Угалзаа хаанаас агнах вэ. Өөрөөр хэлбэл, зөвшөөрөл өгсөн 70-80 угалз нь монгол орны хаана байгаа юм бэ. Yүнийг хэн ч хариулж чадахгүй л байна. Аргагүйн эрхэнд энэ чиглэлээр олон жил туршлага цуглуулсан аялал жуулчлалын хэдхэн компани гуу жалга онгичин байж, “нутгийн индиануудаар” заалган анчдын сонирхолд нийцсэн угалзыг олж агнуураа зохион байгуулах жишээтэй... Энэ тухай тодорхой уншмаар байгаа бол доорхи хаягаар орж үзнэ үү.

http://origo.mn/index.php?z=/0/0/7136/79/

Зөвшөөрөлтэй нь ийм байхад зөвшөөрөлгүй нөхөд хаагуур юу хийж манаргаж байгааг мэдэхийн арга алга. Аргаль угалз маань олон улсын үзэсгэлэн яармагаас удаа дараа алтан медаль хүртэж байсан гэсэн. Улаан номонд орсон энэ амьтнаа хайрлаж хамгаалахгүй бол хөрөнгө мөнгө ярьж байтал нэг мэдэхэд л "Эрт урьдын цагт дангар эвэртэй угалз амьдарч байсан юм гэнэ лээ" гээд Монгол ардын үлгэртэй болчих вий дээ.

Дууны үг оруулмаар санагдчихлаа

Л. Балхжавын ая Б. Нармандахын шүлэг
МУГЖ: Б. Сарантуяа

Тэр намайг дурсдаг болов уу?

Тэр намайг дурсдаг болов уу
Тэр намайг үгүйлдэг болов уу
Тэртээх өдрүүдийг санадаг болов уу
Тэмүүлсээр учирсныг мэддэг болов уу
Үргэлж тэр миний сэтгэлд
Үүрийн зүүдэнд, үдшийн болзоонд
Үгүйлэх бүрдээ дурсамжаар учирч
Үнэрийг нь би салхинаас хайдаг

Дахилт:
Зүүд нойрыг минь ганцаар хулжаана
Зүрх сэтгэлийг эзэмдэхийг хүсэхгүй
Зүгээр л түүнийг дурсахыг хүснэ
Зүгээр л түүндээ дурсагдахыг хүснэ би

Улирал бүхэн өөрийн өнгөтэй
Учрал бүхэн өөрийн дурсамжтай
Залуу нас шиг дэврүүн зунаар
Залуу нас шиг дэрвэж явсан
Тэр намайг дурсдаг болов уу
Тэртээх өдрүүдийг үгүйлдэг болов уу
Дахин бид хоёр учрах болов уу
Догдлон байж уулзах болов уу

Дахилт:
Зүүд нойрыг минь ганцаар хулжаана
Зүрх сэтгэлийг эзэмдэхийг хүсэхгүй
Зүгээр л түүнийг дурсахыг хүснэ
Зүгээр л түүндээ дурсагдахыг хүснэ би

Өнөөдөр өвлийн эхэн сарын шинийн зургаан

Ноднингийн өдийгөөс арай эрт үе. Дархан явах замд.

...Энэ жил цасгүй боловч, ноднингийн өдий үеэс хүйтэн байна даа... гэж өнөө өглөө Налайх явах замдаа бодож явлаа.

Самади

Э. Мулдашевийн "Хүн мичнээс үүсээгүй" номыг уншиж байхдаа "Самади" гэдэг үгтэй анх танилцсан юм. Одоогийн хүн төрөлхтөний соёл иргэншлээс өмнө бүр анх биежээгүй сүнсний иргэншил 2 ч үе байсан ба тэндээс биднээс өөр иргэншил бүхий лемурчууд үүсэж лемурчуудын мөхлийн дараа бас өөр соёл иргэншил бүхий атлантчууд манай дэлхий дээр амьдарч байсан. Лемурчууд ч тэр атлантчууд тэр маш том биетэй байсан ба 3-5 м өндөр биетэй байжээ. Лемурчууд бүр ч том 7-8 м биетэй байсан гэнэ.

Өмнөх Мэлмий бичлэгт дурдсанчлан Түвд, Балбаны оронд судалгаа хийж буй багийхнаас Э. Мулдашев нь Самади агуйд өөрийн биеэр орж үзжээ.

Судалгааны дүгнэлтэндээ бичихдээ:

1. Самади агуй гэж үнэхээр байдаг ба энэ нь ямар нэгэн үлгэр домгоос улбаалсан төдий зүйл биш

2. Самади агуйд өөр хоорондоо харилцан адилгүй дүр төрхтэй янз бүрийн соёл иргэншил бүхий хүмүүс амирлангуй байдалд /самади байдалд/ орсон байж болох

3. Самади агуйнууд нь сэтгэлийн энергиэр хамгаалагдсан ба жирийн хүн нэвтрэх боломжгүй ба сэтгэлийн энергийн хүч нь самадид нэвтэрч буй хүнд шалтгаангүйгээр уур нь хүрэх, аймшиг төрөх, түгшүүрийг гүнээр идэвхжүүлдэг гэж үздэг.

Самади агуй нь Балба, Түвдийн өндөр уулс болон Энэтхэг, Хятадад байдаг ба жирийн хүн хялбар очих боломжгүй уулын бартаат газарт байдаг ба тэнд тухайн орон нутгийн /Түвдийн/ уулсын жижигхэн суурингийн бурханы номд нэвтэрсэн нэгэн од гаригсын тодорхой тогтсон хугацаанд самади агуйд орж өмнөх байдлаас самади агуйг өөрчлөгдсөн эсэхийг шалгадаг. Самади агуйд нэвтрэх хүн нь маш цөөн ба 1-2 онцгой хүн байдаг. Самади агуйд байгаа /амирлангуйн байдалд орсон байдалтай/ буюу самади байдалтай хүмүүсээс сэтгэлийн агуу их энерги ялгардаг. Энэ номын баатар маань өөрөө самади агуйд орж байгаа боловч үнэхээр тэнд далдын энерги өөрийнх нь биед маш хүчтэй нөлөөлж буйг мэдрэнэ. Самади агуйд анх нэвтрэхээс нь өмнө амь насанд ч аюултай гэж сануулсны дагуу, хүнд мөчид тэр арайхийн агуйгаас гарч ирдэг. Мулдашев судалгааныхаа явцад Түвдийн сүм дуган дээр элбэг байх мэлмийний зургийг "Лемурчууд" гэсэн таамаглалыг дэвшүүлнэ. Харин биднээс өөр соёл иргэншил бүхий атлантууд жирийн хүн төрөлхтөнтөй адил төрхтэй гэнэ. Самади агуй нь зарим эрдэмтдийн хэлсэнчлэн "Хүн төрөлхтний гений сан" байж болно гэж үздэг. Хүн төрөлхтний гений сан гэдэг нь олон янзийн соёл иргэншилт хүмүүс цугласан газар бөгөөд тэд л орчин цагийн хүнийг бүтээсэн гэж үздэг.

Самади хэмээх үгтэй анх тулгарч үзсэн болохоороо сонирхуулан бичлэгтээ оруулав.

Томоогүй ч үрс минь дээ...

Манай охин бид хоёрын хоорнд ийм яриа болов.

- Танай анги маргааш орохгүй гэнээ, багш нь тэгж байна

- Яагаад?

- Танай сургуулийн нэг багш өнгөрчихсөн юм байна ш дээ. Ажил явдал нь маргааш гэнэ. Гэхээр охин маань

- Ура гээд баярлаад өрөөн дотуур гүйх юм.

Би гайхаад хүн өнгөрчихсөн байхад баярлаж болдоггүй юм. Маани унших ёстой гэж хэрээрээ л тайлбарлав. Тэгээд ажилруугаа явах замдаа бодлоо. Гэтэл арван жил байхдаа мандаасан нэг хэрэг санаад орж ирж байнаа хөөрхий.

...Бид нар 4-р ангид байсан санагдана. ЗХУ-н коммунист намын дарга Андропов нас барлаа гээд л...

Манай сургуулийн хүүхдүүдийг нэг өглөө биеийн тамирын зааланд анги ангиар нь жагсаагаад сургуулийн захиргаа, намын хорооноос эмгэнэл илэрхийлэх ёслол хийсэн юм. Тэр биеийн тамирын зааланд дунд ангийнхан цугласан байсан юм болов уу даа. Зааланд манай анги хамгийн бага анги нь байсан юм. 4-10-р анги чинь дунд анги болдог байлаа ш дээ. За тэгээд эмгэнэл илэрхийлж нэг хүн үг хэлээд /Хэн үг хэлснийг нь санахгүй байна/ "гүн эмгэнэл илэрхийлье" гэтэл манай ангийн ард зогсож байсан хэдэн хөвгүүд алга ташаад "ура ура" гэтэл хажууд нь зогсож байсан бас нэг өөр ангийн хүүхдүүд хоолой нийлүүлэн "ура ура" болоод... Урьд жил нь Л.И Брежневийг нас барахад манай анги чинь 3-р анги байсан болохоор тэр эмгэнэл илэрхийлэх ёслолд оролцоогүй байсан юм болов уу даа. Аюул болох нь тэр дээ. Хөөрхий муу багшийг минь намын хорооны ч гэлүү хурлаар оруулж донгодсон гэнэ лээ.

Тэгээд бодох нь ээ 11, 12 настай хүүхэд тэгж байхад зургаа, долоотой хүүхэд арга ч үгүй юм уу даа гэж охиноо хальт зөвтгөлөө. Адилхан л танихгүй хүн нь нас барчихсан байхад хүүхэд нээрээ яаж мэдэх вэ? дээ хэмээн бодсоор ажилдаа ирэв.

Мэлмий

Сүүлийн хэд хоног хувийн болон хувьсгалын ажил ихтэйхэн өнгөрлөө. Нөгөө их сонирхолыг минь татаад байсан блог ертөнцөөсөө хөндийрчих шахав. Хагас сайнд ажил тараад гэртээ иртэл манайхан бүгд хөдөө гэрлүүгээ явж, намайг ажилтай гэж бодоод орхиод явжээ. За одоо яахав дээ. Төрсөн өдрөөр минь хамт ажилладаг инженер эгч маань Э.Мулдашевийн "Хүн мичнээс үүсээгүй" /Пүрэвжавын орчуулга/ номыг бэлэглэсэн юм. Тэгээд бэлгийн номоо уншлаа. Социализмын нийгэмээр хальт дайраад гарсан хуучин бууны хугархай юм болохоороо арван жилд заалгаж байсан Дарвины онолдоо өнөөг хүртэл итгэж мунхарсан нэгэн шүү дээ би чинь. Бас шашин шүтлэгт нэг их элэгтэй биш. Гэхдээ сүүлийн үед арай гайгүй болж байгаа. Учир нь ээж болсонтой минь холбоотой байж магад. Охин маань багадаа уйлахаар нь манай ээж нэг тарни уншдаг юм. Тэгээд гайгүй болчихоод байх шиг. Ээжид болохоор хөгшин ээж зааж өгчээ. Түүнээс хойш харин яагаад ч юм бэ? далдын ид шид ч юм шиг юманд итгэх маягтай болоод байгаа. Гэтэл саяхан нөгөө "Энергийн төв"-д очиход тэнд нэг том мэлмий байсан юм. /Доор зураг нь байна/ Тэр мэлмийг хараад манай ажлын эгч маань "Аан энэ мэлмий чинь их учиртай" гэж билээ. Эгчээс лавлан асуухад, би чамд нэг сонирхолтой ном өгнөө. Төрсөн өдөр чинь хэзээв? гэсэн юм. Төрсөн өдөр дөхөж байсан болохоор дороо л бэлэг авах нь тэр. Тэгээд номыг уншаад ойлгосноо сийрүүлэх гэсэн чинь нэг л болохгүй байна. Нүдний мэс засалч Э. Мулдашев Түвд, Балбаар судалгаа шинжилгээ өрнүүлнэ. Түвдийн сүм, дуган дээр ийм нэгэн мэлмий их байх ажээ. Хүний нүдийг компьютерт оруулж геометр тооцооллын аргаар ангилан, шашин номд мэргэн Балбын лам нарт үзүүлэхэд тэд нөгөө сүм дуган дээр байдаг мэлмийгээр хүлээн авна. Эхний үед шууд л компьютерт оруулсан нүдээ тайлбарлахад тэд хүлээн авч элэгсэг яриа үүсгэж чадахгүй. Учир нь Лам нарын дотоод сэтгэлийн баялаг эрдэмтдийг мухардалд оруулах ч үе ирнэ. Америк, Европынхон та нар шууд материал ярих юм. Сэтгэлийн хүчийг хоцрогдолд оруулж байна гэх шүүмжлэлийг ч сонсоно. Гэхдээ эцсийн эцэст хүн бол мичнээс үүсээгүй сэтгэлийн эрчим энерги, сүнснээс биежин үүсдэг гэсэн таамаглал дэвшүүлдэг. Манай дэлхий дээр хүний амьдрал эхлэхээс өмнө биднээс шал өөр соёл иргэншилтэй Атлантууд амьдарч байжээ. Тэд сэтгэлийн их энергитэй байсан ба харамсалтай нь сөрөг энергид идэгдэж устсан байна. Гэхдээ Балбын цаст өндөр Хайрхануудад "Самади" байдал орсон хүмүүс их байдаг. Самади гэдэг нь болохоор бие физилоги нь эмнэлгийн оношоор үхсэн хүнийхтэй адил боловч гагцүү мэлмий нь өөр, амьд байдаг гэнэ. Тэгээд л энэ дээрхи мэлмий чинь Түвд, Балбын сүм дуган дээр элбэг байдаг юм байна. Сэтгэлийн маш их энергитэй байж, самади байдалд ордог. Самади байдалд олон зуун жил ч орж болдог. Орчин цагийн хүмүүс бол самади байдалд орж чадахгүй. Ганц нэг иогийнхон /мундаг/ 5, 6 жил орчим самади байдалд орж чадах байх гэнээ. Энэ ном уг нь их сонирхолтой юм билээ. Ганц удаа уншаад ойлгоно гэвэл над шиг малгуу бол бүр ч үгүй. Тэгээд бичих гэсэн чинь бүр ч болдоггүй. Э. Мулдашев нь манай Алтайд судалгаа хийж байгаа гэсэн. Элдэв юмтай хольж хутгаад байх шиг байна. Түр завсарлая.

Андуурах гэж...

Манай нэг найз TEDY-н хаалгаар орж явтал нэг их таньдаг хүн тааралдахаар нь:
- Сайн уу? хэмээн уулга алдан мэндэлжээ.
- Сайн, эгчээр сонин сайхан юу байна? (Бооёо)
- Тайвандаа. Чамаар сонин сайхан юутай? (манай найз)
- Тайвандаа. Та хэзээ ирэв?(Бооёо)
- Сая л нэг муу юм ирлээ.(манай найз)
- Юугаар ирээв?(Бооёо)
- Таксигаар хэмээн мэнд мэдэлцээд ажлынхаа өрөөнд орж иртэл, хамт ажилдаг хүн нь "Та Бооёог таньдаг юм уу?" (хошин урлагийн) гэхээр нь "Үгүй " гэсэн чинь "Та чинь тэгээд, хаалган дээр сая Бооёотой хууч хөөрөөд л зогсоод байсан ш дээ" гэсэн гэнэ. Тэгэхэд нь хүн андуурсан байна гэдгээ мэдэж бөөн инээд болсон гэсэн. Олны танил хүмүүстэй гэнэт нүүр тулахаараа таньдаг хүн шиг санагдаад л мэндэлсэн юм шиг байгаан. Хэхэхэхэ Бооёо өөрөө хүн андуурч байгаагийн мэдээд баахан явуулсан хэрэг л дээ. Инээдтэй.

Чингис хааны нууц түүх-2

За өмнөх бичлэгийг минь олон хүн уншсангүй. Гэхдээ уншсан хүмүүсээ хүндэтгээд амласан ёсоор үргэлжлэлээ оруулъя.

Тэв тэнгэр: Мэнлигийн солиот хэмээн олонд ад болдог байсан Хөхөчү өөрийн далд хүчийг Тэмүжинд зориулахаар түүнийг даган ирнэ. Хэрэв Хөхөчү Жамухыг даган, Жамухад зүтгэсэн бол Жамух ялах байжээ. Хөхөчүгийн хүч, ид шид батлагдаж, олонд алдаршиж, хүмүүсийн итгэлийг олохын хэрээр хувийн амбиц нь түүнийг Тэмүжинээс улс орныг нь булаах хүслийг төрүүлнэ. Тэв тэнгэр хэмээн өргөмжлөгдсөн нь түүний хүрээ улсын доторхи улс аятай байв. Итгэл бишрэл гэдэг сэлэм, мэснээс ч хүчтэйгээр хүмүүсийг дагуулдаг аж. Тэнгэр, лус савдагтай холбоотой түүнийг өөрийн гараар үгүй хийх нь Тэмүжинд аюултай тул ухаан заран байж, Хасараар хороолгоно. Тэв тэнгэр нь газар, лустай холбоотой байсан ба бөөгийн шашин Монголд эд хөгжиж байжээ. Жинхэнэ бөөгөөс үр удам үлддэггүй тул түүнд үр удам гэж байсангүй. Шашин төр хоёр яахын аргагүй тусдаа байх ёстой ажээ.

Мэнлиг: Мэнлиг нь Есүхэй баатарын боол байсан ба түүнийг нас барахад, эхнэр хүүхдийг нэг хэсэгтээ асарч ханддаг. Гэхдээ эзэн нь нэгэнт халин олдсон болохоор боол ч гэсэн эр хүн ажээ. Өүлэн эхийн хөвгүүд өсөхийн хэрээр Өүлэн эх бусдыг дагах биш, тусгаар байхыг илүүд үзнэ. Ингээд Мэнлиг, Өүлэн эхийг хөвгүүдийн хамтаар хаяж, Жамухын хүрээрүү нүүж очдог. Мэнлиг олон хөвгүүдтэй байсан ба түүний нэг нь сүүлд олондоо Тэв Тэнгэр гэж өргөмжлөгдсөн солиот Хөхөчү байв. Мэнлиг Хөхөчү хөвгүүнийхээ далдын хүчинд их итгэдэг байв.

Хасар: Есүхэй баатарын 2-р хөвгүүн. Хаан ширээг горьлох боловч, түүнд Тэмүжинд байсан дотоод хүч энерги байсангүй. Харин тэр биеийн хүч, элдэв байлдах урлагт шилдэг байсан. Сэтгэл нь цагаахан, өр зөөлөн хүн байв. Тэр зөн совингоороо Тэмүжинг хороож магад гэдгийг эртнээс мэдэрч байв. Тэр Өүлэн эхийн хайртай хөвгүүн байв. Зохиогчид Өүлэн эхийн хамгаас хайртай хөвгүүн гэдгийг тодруулахын тулд хамгийн сүүлд тэр эхийгээ ганцаараа сүүлчийн замд үдэж байгаагаар дүрсэлжээ.

Есү хатан: Чингис хааны 2-р хатан байв. Хаан Татаарыг дайлаар мордож, эзлэн аваад эгч дүү Есү, Есүгэн 2-хоёрыг хатан буулгадаг. Хулан хатан, Бөртө хатан хоорондын тэмцэл их хурц байсан бол Есү, Есүгэн, Бөртө нарын хооронд тэмцэл хурц байсангүй. Эгч, дүү хатад нуган хүү төрүүлсэнгүй, бас хаан ч Хулан хатанд хайртай байсан шигээ байгаагүй болохоор 3 хатны хооронд тэмцэл хурц байгаагүй болов уу. Түүнээс биш зохиол дээр гардаг шиг тэд группэн секс хийдэг байсан гэвэл жинхэнэ эх сурвалжаас зөрнө. 3 хатан хоорондоо эв эеийг сахьдаг байсныг зөвхөн уранзохиолын хэлбэрээр л дүрсэлжээ. /Буруу ч бодсон байж магад/ Төрийн эх хатан хүмүүс эв эеийг сахьж олондоо хүндэтгэлтэй байх нь нэгэнтээ эзэн хааны хатан хүн болсон учраас өчүүхэн биеийн жаргалыг огоорч, төрийн хэргийг нэн түрүүн тавих нь хатан хүний эрдэм ажээ.

Жамуха: Эх сурвалж дээр түүнийг нь боолууд барьж, эзэн хаанд өгч байдаг. Гэтэл энэ зохиол дээр Жамуха өөрийн боол Хантөмөрт өөрөөсөө урвасан мэтээр өчиг зааж өгдөг. Хөөрхий боол өөрийн эзнийхээ үгэнд итгэж, цаацлагдах хүртэлээ эзэндээ итгэсээр байдаг. Энэ үйлдлээр Жамухын хүн чанар, хувиа хичээмтгий чанарыг үзүүлжээ. Зохиол дээр Тэмүжинтэй яагаад тэрсэлдэх болсон бэ? гэдгийг Бөртөд дурлаж, Тэмүжинд хар муу санахдаа, Мэргэдүүдийг турхирч Бөртөгийг булаалгадаг гэж өгүүлсэн байсан. Бөртийг ингэж зохиолд оруулж өгсөн нь Жамуха, Тэмүжин нарын хоорондын тэмцэл хурц байсныг илэрхийлжээ.

За за олон юм бичиж уншигчдаа чилээсэн бол уучилаарай. Нуршуу болчихжээ.

Чингис хааны нууц түүх-1

Монголчууд бидний харийн нутагт ганц нүүр тахлах хүн бол суут богд эзэн Чингис хаан минь билээ. Нэг хоёр жилийн өмнө байхаа "Чингис хааны нууц түүх" /С. Удвал, С. Жаргалсайхан/ гэдэг номыг уншиж тухайн үедээ олон юм л эрэгцүүлж байсан шиг санагдана.

Энэ номыг зарим хүмүүс эзэн хааныг минь хэт сексэд дуртай болгож бичсэн байна. Арай хэтэрхий юм. Монголчуудыг дэлхийд гутаалаа гээд л шүүмжилж байсан. Юм хийсэн хүн нь шүүмжлэлд өртдөг хойно доо. Харин миний хувьд өмнө нь уншиж байсан Түүхийн номоос арай өөр талаас нь бичсэн болохоороо "Чингис хааны нууц түүх" гэсэн юм болов уу даа гэж бодогдож байсан. Тэгээд гол гол дүрүүдийн тухай санал бодлоо та бүхэнтэйгээ хуваалцъя гэж бодлоо.

1. Бөртө Хатан: Чингис хаан ёслож авсан 4 хатантай байв. Бөртө Үжин бол Их хатан бөгөөд Есүхэй баатар амьд сэрүүндээ хүү Тэмүүжиндээ сүй тавьсан байсан. Бөртө Үжингээс 4 хүү /Зүчи, Цагаадай, Өгөөдэй, Толуй/, 1 охин төрсөн ба, бусад хатад хүү төрүүлээгүй тул Бөртө хатнаас төрсөн хөвгүүдийн үр удам "Алтан ураг"-т тооцогддог юм байна. Бөртө хатан бол ухаантай хатан байжээ. Бусад хатанаас төрөх нуган үрийг ч зохицуулсны ачаар зөвхөн их хатанаас төрсөн хөвгүүд нь төрийн хэрэг барих алтан эрхийг өөрийн талдаа үлдээж чадсан. Хэрэв Бөртө хатанаас өөр хатан хүү төрүүлсэн бол хаан ширээний тэмцэл хурцдах байжээ. Хаан ширээг хэнд өвлүүлэх вэ? гэдэг асуудал түүний насны бодол байсан мэт.

2. Зүчи: Хэдийгээр Их хааны анхдугаар хүү гэх боловч, Бөртө хатанг Мэргэдэд булаагдсан үед олдсон хүү юмсанжээ. Тодруулбал, Мэргэдийн Чилгэр бөхийн хүү. Зүчи гэдэг нэрийг Өүлэн ээж өгсөн ба "Зочин" гэсэн утгатай. Зүчи өсөх багаасаа мөхөж сөнөсөн Мэргэдийн удам гэдгээ мэдэрч хатан ээжийнхээ үгнээс үл гарч хүмүүждэг. Түүнд хаан ширээнд суух бүхий л чадварууд байсан боловч Мэргэдийн удам гэдэг үндслэл түүний хүсэл зоригыг эрхгүй мохооно.

3. Хулан хатан: Эзэн хааны 4-р хатан буюу Мэргэдийн Дайр Үсэнгийн охин. Ер нь бол эмэгтэйлэг, хор шартай, бас эзэн хаанд үнэнч хатан байв. Хулан хатанд үр хүүхэд заяасангүй. Хаан, Хулан хатандаа илүү хайртай байсан болохоор хатад хоорондын тэмцэл ч ширүүн байсан бололтой. Хулан хатан, Бөртө хатантай их жөтөөрхөлцдөг байсан болохоор үрийн зулай үнэрлэж чадсангүй. Хулан хатан нас барсан боловч, сүнс нь эзэн хаанд хорогдсон юм болов уу даа гэж ойлгогдож байсан. Хулан хатан их хааны сэтгэлд тодорхой зохих хэмжээний орон зай эзлэдэг байсан ч амьдарлын сүүлчийн мөч хүртэл өөрөө ч учрыг нь олоогүй олон зүйл байсан. Энэ нь Бөртө хатаныг нэгэнтээ Мэргэдүүд булааж, Бөртө хатанаас Зүчи төрж, Бөртийн амин үр Зүчийн насны амьдралыг бусниулахад хор болсон Мэргэдийн удам гэдэг үндэслэл Хуланд хангалттай шалтгаан байв.

4. Хадаан: Хадаан бол Сорхон шарын охин. Тэр хэдийгээр харц хүний охин боловч Тэмүүжингийн зүрх сэтгэлийг залуугаасаа эзэмдэж байсан. Тэр их хааны хүүг төрүүлсэн боловч хаан түүнийг нь мэдэлгүй өнгөрнө. /Мэдээд ч дэмий биз/ Харин Боорчи, Хадааныг нас барахад Гэрэгэ хүү авч өсгөдөг. Гэрэгэ өөрөө ч хэний хүү вэ? гэдгээ мэдэлгүй өнгөрдөг.

5. Боорчи: Наху баяны ганц хүү. Тэмүүжинг найман шарга морио хайж байхад анх танилцаж, түүнээс хойш анд бололцож эзэн хаанд үнэнч зүтгэдэг. Боорчид хамгийн хүнд даалгаварууд ирдэг байсан мэт санагдана. Хасар болон Зүчиийг хороохдоо ч Боорчиийг зарна. Тэр зөвхөн эзэн хаанд үнэнч зүтгээд зогсохгүй, төр улсыг байгуулцаж, хөл дээр босгоход төрийн том түшмэлийн үүргийг гүйцэтгэсэн ажээ. Хаантай холбоотой олон нууцыг Боорчи хадгалаж үлдсэн. /Үргэлжлэл бий/

Эмэгтэй хүн гэж...

Ажлынхаа газрын эгчийн ярианаас сэдэв авлаа. Дүү нь Канадуудтай ажилладаг юм байна л даа. Тэгсэн чинь Канадууд нь эмэгтэй хүн амьдралынхаа явцад гурван ажлыг заавал хийсэн байх ёстой гэж ярьж байна гэнэ.

1. Хүүхэд төрүүлэх. Энэ ажлыг би эмэгтэй хүнийхээ нэрийг хамгаалж амжуулсандаа баяртай байгаа.

2. Цэцэг тарих. Энэ ажилд их хойрго хандаж байсан байна лээ. Харин өнгөрдөг зунаас гэртээ нэрийг нь мэдэхгүй нэг цэцэг тарьж эхлээд одоо бүр цэцэглэж байгаад их баяртай байгаа. Цэцэг маань ургаад ирсэн чинь бас нэмээд, энд тэндээс олж тариад байгаа.

Энэ цэцгийн нэрийг мэдэх хүн байвал хэлж өгөөрэй.

Халбаган кактус: Айлд тарьвал сайн гэнэ. Бүр том мод болтлоо ургасан байдаг юм билээ. Анх 4 навч л байсан юм.

Зуун наст: Эмчилгээний зориулалтаар шарх, сорвит хэрэглэдэг гэсэн. Одоогийн байдлаар манайд дээрх 3 цэцэг өнгөрдөг зунаас хойш ургаж байгаа. Эмэгтэй хүний хийх ёстой 2 ажил лав хийгдэж байгаа биз.

3. Бас нэг хийх ажил нь зохиол бичих юм гэсэн. Энэ ажлыг би сайн мэдэхгүй байгаа. Хийхгүй бол эмэгтэй хүн биш юм болов уу?

Аялалын бяцхан адал явдлууд

Өнгөрдөг хагас сайн өдрийн оройн 7 хагасын үед Хамарын хийд аялах манай багийхан Улаанбаатараас Дорноговийг зүглэн микро автобусаар 9 эмэгтэй, жолоочоор нь ёстой залуухан хүүгээр багаа бүрдүүлж, холын замдаа гарсан юм. Уг нь бид өнгөрдөг 4 дэхь өдөр гэхэд Сайншанд хүртэл явах галт тэрэгний билет авахаар очсон боловч дууссан гэсэн хариутайгаар, багийн зарим нөхөд машинаар явах, нэг хэсэг нь ирэх долоо хоногт явах, бас нэг хэсэг нь амралтын ганц өдрийнхөө төлөвлөгөөг гаргамаар байна. Хэрэв явахгүй гэвэл "Б" төлөвлөгөөндөө орно гэж сандаргасан тул юу юугүй машинаар явахаар шийдсэн билээ. Жич: Бид Хамарын хийд явах талаар удирдлагатаа хэлсэнгүй. Одоогоор компани их ажилтай байгаа болохоор 11 сард яв гэх байх. Тэр үед хүйтэн болчих болохоор өөрсдөө яваад ирье гэж тохиролцсон юм л даа.

Очихдоо ч яахав. Дуулж хуурдаж, инээж шуугилдан шөнөжин явсаар өглөө 5 цаг хагаст Сайншандад ирлээ. Манай ажлын газрын нэг хүний эгчийнх нь Шанд дээр байдаг юм байна. Тэнд сайхан цай чануулж уугаад жинхэнэ аялалдаа орж, Хамарын хийд, Шамбалын орон, Ёлхойн хавцал, Хүслийн хар уулаар аялан, өдрийн 4 цагт Сайншанд дээр нөгөө айлдаа ирж, сайхан шөлтэй хоол идэв. Ингээд маргааш өглөө найман цагт ажилтай хүмүүс чинь хотруу эргэхээс яах билээ дээ. Шандаас гарахынхаа өмнө, микрогийнхоо дугуйг нөхүүлэн зогсож байтал, микрогийн хамгийн арын суудал дээр, хар нүдний шил зүүгээд унтаж байсан манай нэг жаатай эгч байдаг юмаа. Тэгсэн чинь нэг залуу ирээд нүүрэн дээр нь 10 мянган төгрөг гаргаж, "Явах уу" гэсэнд манай эгч зочин сэрээд, "Юун мөнгө вэ, Би авлаа шүү" гэдэг байна ш дээ. Бөөн инээдэм. Нөгөө залуу ч арилж өгөв. Тэгээд энерги авсан илт байна шүү. Шууд нүүрэн дээр нь мөнгөөр бороо ороод... гэх зэргээр муу эгчийгээ жаахан явуулав.

За тэгээд нар жаргаж байгаа тул бид холын замдаа яаравчиллаа. Урд шөнө нь унтаагүй байсан болохоор бидний нойр хүрээд... Жолооч маань ядарч байгаа тул Хар Айраг ч орж чадалгүй цаг гаруй унтахаар шийдэв. Хэсэг унтаад цааш явж эхэлтэл микро маань элсэнд суучихваа. Хүүхнүүдээ! буугаарай, түрээрэй гэж бие биенээ уриалан бууж хаа ч очиж дор нь түрээд гаргачихав. Цааш явж байгаад унтчихаж. Би сэрсэн чинь, машин явж байна, бүгд унтаж байна, жолооч хүү маань унтаагаараа машинаа барьж байх юм. Хүүе чи минь болохгүй гээд л... Жолоочийг сэрээх арга хэмжээ авч, өөрөө хажууд нь сууваа. Явж байтал суурин газрын гэрэл гарч, очтол өмнө нь ажлаар нэг удаа ирж байсан Олон-Овоо гэдэг газар болохыг нь танив. Бидэн дотор зам олигтой мэдэх хүн байсангүй. Олон-Овооноос Шивээ говь хүртэл заавал төмөр зам дагаж явалгүйгээр явж болно гэж санаад би зам заав. Зам товчилж байгаа нь тэр. Хүмүүс төмөр зам холдоод байгаа болохоор дургүй байгаа бололтой. Эндээс 42 км яваад л... гэсээр цааш явлаа. Хөөрхий дөө Шивээ говийн гэрлийн харж бөөн баяр болов. Гэтэл эрт баярлажээ. Шивээ говиос гарах гэж бараг 1 цаг болов. Шивээговийн төв дотор төөрчихдөг юмдаа. Би уг нь урьд нь 1 жил Шивээ говьд амьдарч, Шивээ-Овоод ажилласан хүн ш дээ. Шивээ говьд Оросууд амьдарч байгаад явахад, манай Монголчууд хөөрхөн суурин байсан газрыг юу ч үгүй эвдээд балгас болгоод хаячихсан газар л даа. Шивээ-Овоогийн нүүрс чинь 4-р цахилгаан станцын гол түлш болохоор төрөөс арга хэмжээ авч хөгжүүлж байгаа юм. Тэр балгас болсон байшин дундуур гараад явах гэтэл дулааны шугам хийж байгаа бололтой, энд тэндгүй ухаад хаячихсан байсан нь мунхаг намайг төөрүүлжээ. Жолооч маань хаа ч очиж нойртой хүн байв. Унтаад л... За миний дүү яаж ийж байгаад засмал зам дээр гаргачих. Эгч нь түүнээс хойш Нараагаар микрог чинь бариулъя гээд л... Шивээ говиос Шивээ овоо хүртэл 17 км, цааш 30 км яваад Чойр л доо. Арайхийн Чойрын өмнөхөн засмалтай нийлж жолоочоо солив. Бидний хэдэн хүүхэн дотроо л хамгийн жаатай, цагдаагаас зугтан давхиж чаддаг Нараагаа шууд микрогийн жолооч болгов. Хээр хөдөө сайхан юмаа. Нөгөө "Д" ангилалын үнэмлэх ч хэрэггүй мэт. Шинээр томилогдсон жолооч маань механик араатай машин анх удаа, микро автобус анх удаа унаж үзэж байгаа нь тэр. Араагаа залгахдаа гэрлээ асаахгүй бол чадахгүй тул би дасгалжуулагч хийв. Болоогүй ээ. Дасгалжуулагч гуай, бас хаяа унтчихна. Гэсэн ч зориг гаргаж эрүүл энх биднийгээ аваад ирсэн Нараадаа их баярлаж байгаа шүү. Цааш явсаар Төв аймгийн Баян сум дээр иртэл бурхан минь, шөнийн 4 цагт цагдаа ахын шүглийн дуу тасхийв. Нараа сандран шил арчигчаа хальт ажиллуулж ирээд л зогсов. Би ч хүмүүсээ сэрээрэй, цаан нь чинь цагдаа. Нараа, жолоочийг суудал дээгүүрээ даваад рулийнхээ ард суу гээд л, миний хажууд сууж байсан Мягааг буу гэтэл хойно хаалганы хажууд сууж байсан Баяраа эгч хаалга онгойлготол, заалны гэрэл асчихав. Хажууд "Амрыг эрье" хэмээн залуухан цагдаагийн дуу сонсогдлоо. "Хаанаас хаа хүрч байна?" гэхэд Нараа надаас хаанаас ирж байгаа билээ гэж асуухын. Би бодож бодож Хамарын хийдээс гэлээ. Цагдаа жолоочийг дагуулаад явлаа. 15 минутын дараа бид цааш урт аяллаа үргэлжлүүлэв. Цагдаа жолооч 2 учраа олсон бололтой. Өглөө 6 цагт гэртээ ирэв. Бөөн энергитэй хүн усанд орчихоод ажилдаа ирлээ. Өдөр бас манайхан Дэмчигийн хийд явах тухай яриад амжсан шүү. Монгол хүн байна даа унасан унаагаа магталгүй яахав. Холын замд манай микро ч харин сайн явсан шүү. Дан эмэгтэйчүүдийн баг явсан ч гэсэн сайхан аялал боллоо.

Хамарын хийд, энергийн төвөөр аялсан нь

Саяны өнгөрсөн бүтэн сайнд Дорноговь аймагт байдаг Хамрын хийд явлаа. Хамрын хийдээсээ цааш "Энергийн төв" "Шамбалын орон" "Ёлхойн хавцал" "Хүслийн уулаар аялаж маш сайхан амрав. Богино хугацаанд олон юм сонсож, мэдэж өндөр сэтгэгдэлтэй буцаж ирлээ. "Хамарын хийд" -г анх Говийн 5-р ноён хутагт Равжаа "Ламрин" дацангаар байгуулж сүсэгтэн олныг баясгаж байжээ. Номын хүч байгалийн хүчтэй хавсарсан тэр сайхан хийдийг 1938 онд эвдэж сүйтгэн одоо хуучин хийдийн туурь л үлджээ. 1990-д оноос олон хийд сэргэж байгаатай адил Хамарын хийд ч гэсэн дахин сэргэж байгаа юм байна.

Хамарын хийднээс хойш суваргууд цайран харагдах ба "Горооны зам"-р явж Шамбалын оронд ирнэ. Шамбалын оронд ирснээр өөрийн бузар бүхийг ариусгах зан үйлүүдийг хийж энергийн төвтэй холбогдож өөрийн биеийн дотоод эрчим хүчийг хөгжөөдөг ажээ. Зураг дээр байгаа суврагат орохын өмнө сайн гороолж өөрийн муу бүхийг "Адистад Жанлав ихтэй энэ газрын нөлөөгөөр миний бие, хэл сэтгэлийн муу бүхэн арилж байна" хэмээн дотроо баясалгаж, урьд өмнө үйлдсэн муу бүхнээ "Бирдийн ходоод"-д бичин хийж шатаана. Ингэснээрээ чи бүрэн ариусаж "Энергийн төв" дээр хөл нүцгэн гишгэх ба хөрвөөдөг. Ингэж хөрвөөснөөр өөрийн биеийн дотоод чавдарыг сайжруулах их энергийг биедээ авдаг юм байна. Яг энэ хэсэгт их сонин сэтгэгдэл төрөв. Нүдээ хагас анин гарын алгаа дээш харуулан хэвтэхэд нэг сайхан бие амрах шиг юу юугүй унтмаар санагдаж байлаа. Яг тэрүүхэн тэр орчимдоо галт уулын улаан барзгар чулуутай юм билээ. Хөл нүцгэн гишгэж байгаа мөртлөө хөлөнд тийм ч хүйтэн санагдсангүй, уланд чулуу хатгаж байгаа нь анзаарагдсангүй. Тэгээд цаана байгаа овоо дээр гарч "Энерги хөгжөөх" зан үйлийн нэг болох хойд зүгт харан зогсож Равжаа хутагтын "Үлэмжийн чанар" дуу дуулна. Сэтгэл хөнгөрч үнэхээр өөр орчин юм байна гэж бодогдож байв.

Тухайн үеийн номын мэргэн даянч нарын даян хийж ном баясалгаж байсан агуй бүхий "Ёлхойн хавцал"- гаар аялал үргэлжилсэн билээ. Ёлхойн хавцал нь Эрт үеийн галан галавын үед галт уулын дэлбэрэлтээс тогтсон хавцалд, говийн баян бүрдээр хүрээлэгдсэн байгалийн үзэсгэлэт газар ажээ. Хавар 5 сард "Далий ягаан" цэцэг цэцэглэдэг гэж тайлбарлагч хэлж байв. Далий ягаан нь Японы сакура боловч Монгол орны эрс тэс уур амьсгалын нөлөөгөөр бутлаг сөөгт ургадаг гэнэ. Хавар далий ягааныг цэцэглэх үер баясалгал хийвэл бас их энерги авдаг гэнэ лээ. Ёлхойн хавцалд "Дээд тив" "Дунд тив" Доод тив" гэсэн агуй байх бөгөөд Хутагтын шалгалтанд тэнцэх хүртлээ агуйд ном баяслагадаг байсан ба хэрвээ шалгалтанд тэнцээгүй бол үүрд тэндээ үлддэг гэнэ. Говийн 5-р ноён хутагтын дүрийг шог зураач Ц. Байды гуайн хүү Үлэмжбат бүтээж 2005 онд бүтээж залсан нь бас их сонирхолтой санагдав. Тэгээд ном хурж байсан агуйд орж суухад өөрт мэдэгдэхүйц сонин сэтгэгдэл төрж байна лээ. Ёлхойн хавцалд мөн "Эхийн умай" гэж байна. Түүгээр ороод гарвал сая эхээс төрсөн хүүхэд шиг ариунхан болно гэдэг юм байна. Равжаа хутагтын өөрийн хэлснээр "Тэнгэрт төмөр шувуу нисч хүмүүний амьдрал асар их өөрчлөгдөх тэр үед миний хэдэн шавь нар Эхийн умайд орохын тулд "Утай гүмбэн" заавал явж, хэдэн юмаа барах ёсгүй" хэмээн Ёлхойн хавцалд "Эхийн умай"-г босгосон гэнэ. Ер нь Равжаа хутагт эмэгтэй хүнийг дээдэлдэг байжээ. Шарын шашинд эмэгтэй хүнийг үзэх үзэл нь нэг их сайнгүй шүү дээ. Тийм болохоор эх хүн, эмэгтэй хүнийг чин сэтгэлээсээ хүндлэн бишрэх нь дотоод энергиэ хөгжүүлэх асар их чадварыг олгодог юм болов уу даа. Богино хугацаанд их олон зүйл мэдэж авсан ч хичээнгүйлэн товчилон орууллаа. Уншсан та бүхэндээ их баярлалаа. Ум сайн орших болтугай. Хурай хурай хурай.

Тэмээн дээрээс наран ойрхон

Миний ярих тэмээний тухай яриа хангайн хүнд сонирхолтой байж магад, харин говийнхон шоолох байх. За яахав шоолбол шоолно л биз.
За энэ тэмээ, адуу хоёрыг чинь гэршүүлж чадсан учраас л эртний нүүдэлчдийн Хүннү гүрэн хүчээ аван хөгжсөн юм гэсэн.
Хэдэн жилийн өмнө жуулчинтай хамт Өмнөговь явж анх тэмээний нуруун дээр гарсиймдаа. Нөгөө “Нийслэл хүү” киноны үйл явдлаас арай дээрээ бас. Эхний удаа унахдаа нэрэлхүү зандаа хөтлөгдөөд орилж чадаагүй. Золтой л уначихаагүй. Дүүжин даажин шиг юм болж байгаам чинь. Газар алсхан тэр доор харагдаад л…”Тэмээн дээрээс нар ойрхон” гэдэг үнэн ч юм шиг. Тэмээ унахад төрсөн анхны мэдрэмж нэг иймэрхүү байв.
Дэлхий дээр байгаа тэмээний 9,6 хувь нь хоёр бөхтэй тэмээ, ихэнх нь Монголд байдаг гэнээ. Тэмээ өл хоол даана, ус уухгүйгээр 40 хоног байж чадна гээд хүүхэд байхад унших бичгийн номон дээр биччихсэн байдаг байсандаа. Түүн дээрээ нэмээд сүүлд мэдэж авснаа сийрүүлэхэд тэмээ бас алсын барааг өдөр шөнө гэлгүй сайн ялгадаг гэнэ. Үнэрийг сайн мэдэрнэ. Худаг ус, айлын бууцыг 30 км-н цаанаас мэдэрдэг. Тэгэхэд хүн бид юун яасан 30 км-н цаадхи ус үнэрлэх манатай. Шөнө төөрвөл очих газраа баахан тойрчихсон байдаг ш дээ. Бас том биетэй мөртлөө зөөлөн ааштай, дуу хуур, уянгалаг аялгуунд дуртай нь нөгөө “Ингэний эшиг” баримтад кино дээр гардаг шүү дээ. Тэр Ингэний эшиг баримтад кино олон улсын кино наадмаас шагнал авсан гэнэ лээ. Сүүлийн үед 2 бөхтэй тэмээний тоо толгой багасч төрөөс тэмээний махыг зарахыг хориглоод байгаа ч гэсэн зах дээр зарж л байх юм. Манай тэмээ бол сүрлэг сайхан амьтан ш дээ. Би Казакстанд Зоопаркын тэмээ унаж үзээд их өрөвдөж байсан юм. Тэр тэмээний 2 хөлийн тойг нь бүр шир болоод хатуурчихсан, туранхай ч гэж… Ямар ч сайхан санагдаагүй л дээ. Харин Өмнөговьд тэмээ унаад “Тэмээн дээрээс наран ойрхон” гэж амандаа дуу аялаад жонжуулсан үзсэн. Гоё юм билээ. Хэрвээ хангай нутгийн хүн байвал тэмээ унах их сонирхолтой юм билээ шүү. Унаж үзээрэй. Энэ ботго хөөрхөн байгаа биз.

Мөнгөн усны аюул гэж юу вэ?

Хэдэн жилийн өмнө байгаль хамгаалах чиглэлээр нэг ажилд явж, тэндээс мэдэж авснаа одоо ч мартахгүй, түгшиж явдаг нэг асуудал байдаг. Манай улсад төсөв бүрдүүлэх гэсэн хэцүү асуудал байдаг. Гэтэл сүүлийн жилүүдэд төсвийн бүрдүүэлт овоо бүрдэж байна гэсэн сайхан мэдээ сонсох болоод "үгүй яахав дээ илт ард түмний нурууны ачаа бага болсон нь мэдэгдэхгүй байгаа ч гэсэн овоо доо" ухааны юм бодож байв. Төсвийн бүрдүүлэлтийн ихэнх хувийг "Эрдэнэт" үйлдвэр, үлдсэн хэсгийг нь сүүлийн үед хүчээ авч байгаа алтны компаниуд бүрдүүлж өгдөг ажээ. Алтны компани гэж сонсоод нэг зүйл дээр санал хуваалцмаар санагдлаа.
Монголчууд аль хувьсгалын өмнө 1910-д онд Бороо голын саваас алт олборлодог байсан ба алтаа ялгахдаа МӨНГӨН УС ашигладаг байсан. Гэтэл алт ялгах тогоо 1956 онд хагарч Бороо голын ёроолд 2-3 тонн мөнгөн ус асгарсан гэнээ. Бороо гол Сэлэнгэ аймагт байдаг. Ийм хэмжээний мөнгөн ус байгааг манайхан биш ЖАЙКА-гийн судалгааны багийнхан илрүүлсэн ба зөвшөөрөгдөх хэмжээнээс 5-20 дахин их байгааг тогтоожээ. Аюултай тоо баримт шүү.
Телевиз радиогоор мөнгөн усны хор хөнөөл гээд ярьдаг боловч хүмүүс тэр бүр хорыг мэддэггүй.
Метилийн мөнгөн уснаас болж үүсдэг Минамата гэж өвчин байдаг. Энэ өвчин анх 1953 онд Японы Минамата буланд их хэмжээгээр харсан болохоор Минамата өвчин гэж нэрлэгджээ. Минамата өвчин нь хүнд хэлбэрийн үедээ галзуурах, ухаан мэдрэлгүй болж улмаар нас бардаг. Харин хөнгөн хэлбэрийн үедээ шууд үхэлд хүрэхгүй ч толгой өвдөх, ядрах, амт үнэр ялгахгүй болох, чих дүнгэнэх зэргээр төв мэдрэлийн системийг гэмтээдэг. Мөнгөн ус нь хүний биед орсон бол задрахгүй, зөвхөн эхээс урагт дамжиж эх эдгэх үзэгдэл байдаг гэнэ. Түүнээс өөрөөр бол хүний биенээс бүрэн задарч гарах тохиолдол байдаггүй гэнэ. Харин тухайн урагт эхийн хордлогын хэлбэрээс улам хүндэрч илэрдэг гэсэн. Аймшиг.
Гар хөлний хөдөлгөөн зэргийг сайжруулах нөхөн сэргээх эмчилгээ хийдэг боловч бүрэн эдгэдэггүй. За энэ аймшигтай өвчин чухам яг юунаас болоод байна? гэвэл алтын уурхай болон бусад үйлдвэрийн хаягдалыг голд нийлүүлэхэд мөнгөн ус хэрвээ холилдсон байвал хамгийн түрүүнд загас өвчилдөг. Бид загас, далайн амьтныг хоол хүнсэндээ хэрэглэж, хаягдлыг нь гэрийн тэжээмэл муурт өгчихдөг шүү дээ. Тэгээд нэг л өдөр муурын нүд муудаж юм харахгүй байгааг мэдэж яав ийв гээд л... Гэтэл бас хэдэн жилийн дараанаас сохор, эсвэл доглон, дүлий хүүхэд төрөх болж, учир шалтгааныг нь судлахад мөнгөн усанд бохирдсон загас хүнсэндээ хэрэглэснээс гэсэн богинохон дүгэнлтэд хүрэх ажээ.
Хүн дээр минамата өвчин илрэх нь уддаг шалтгаан бол анх хордсон хүнд (их хэмжээгээр биш бол) өвчний шинж тэмдэг илэрдэггүй. Удамшиж 2 дахь үе дээр хөнгөн хэлбэрийнх, 3 дахь үе удам дээр өмнөх үеэс арай хүнд гэх мэтээр улам хүндэрч хамгийн сүүлд нь үхэлд хүргэдэг гэнэ.
Муур зэрэг нь хүнийг бодвол биологийн нас богинотой болохоороо хүн дээр илрэхээс өмнө мууран дээр мэдэгддэг ажээ. Дээрх зураг дээр үйлдвэрээс хаяж байгаа усан дотор улаан цэгүүдээр мөнгөн усыг тэмдэглэж цаашид задрахгүйгээр хүний биед хэрхэн орж байгааг харуулсан байна.
Үйлдвэр уурхайгаас хаяж байгаа хаягдал усан дахь мөнгөн усны зөвшөөрөгдөх хэмжээ 0,005мг/л байх ёстой байдаг бол Бороо голын ёроолд 2-3 тонн мөнгөн ус гэдэг үнэхээр аймшиг. Манайхан шинжилгээний хэрэгсэл, тоног төхөөрөмж, үнэтэй гээд байдаг юм билээ. (Уг нь шинжилгээний тоног төхөөрөмж байх нь байгаа) Бидэнд эрүүл биш эрхтэн дутуу төрөх аюул нүүрлээд байхад энэ асуудал дээр төрөөс бодлого барих ёстой биздээ. Ирээдүйд эрүүл биш хүн төрөөд байвал юу бүтээн байгуулах билээ. "ЭРҮҮЛ БАЙХ ТҮМЭН ЖАРГАЛАН" гэж их зохиолч маань нэгэнтээ шүлэглэн хэлсэн байдаг. Хоосон ядуу байж болно. Гагцхүү эрүүл байж л ирээдүйн тухай яриа үргэлжлэнэ гэж бодож байна.

Санжаасүрэнгийн Зориг

10-р сарын 02. Энэ өдрийн түүхийг жирийн ард иргэд мартахгүй ээ. Төрийн шударга түшээ энэ өдөр харамсалтайгаар амь үрэгджээ. Хэрвээ түүний амь насыг золгүй байдлаар, санамсаргүй егүүтгэсэн бол өдийд гэм буруутан тодорсон байх ёстой. Даан ч тийм биш юм шиг байна. Настай хүсүүс "Төрийн минь сүлд өршөө" гэж залбирдаг. Харин бид бусармаг нийгэмд амьдарсаар байгаад өтөл буурал болохоороо юундаа залбирна даа. Уг нь төр түмэн нүдтэй гэдэгсэн. Төрийн мэлмий ариун байж, бурханы оронд одсон эхийн сэтгэлийг амрааж, жирийн иргэдийн төрдөө итгэх итгэлийг сэргээх болтугай.

Уйгарын хар балгас

Хархориноос Орхоны гүүрээр гарч, чанх хойноос ирж байгаа цахилгааны төмөр шонг хөндлөн гарч, зүүн хойшоо чиглэн 32 км орчим яваад нэг эртний балгас байдаг. Нутгийн иргэд тэр балгасыг “Хар балгас” гэдэг. Хар балгасыг хэн хэзээ байгуулаад бас хэзээ хэн мөхөөчихсөн талаар Монголын түүхийн хичээл ордог байсан Дулмаа багшийн лекцээс санаж байгаа хэсгээсээ оруулж байна. 7-р зууны дундуур Монгол нутаг дээр Түрэг улс ноёрхож байжээ. /Одоогийн Түрк, Казакууд юм шиг байгаан/ Түрэг улсын нэг овог аймаг болох нөхдүүд бослого гаргаж ялсан нь Уйгарчууд байжээ. Ингээд Монгол нутаг дээр 100 гаруй жил өөрсдийн ноёрхолыг тогтоож байхдаа Орду-балык гэдэг хотыг байгуулсан нь түүхэнд “Уйгарын хар балгас” гэж тэмдэглэгджээ. Гэхдээ хотын нэр нь эх сурвалжууд дээр өөр өөр тэмдэглэгдсэн гэж байгаан. Уйгарын хар балгас нь Уйгарын хааны өргөө, төрийн яам, гар үйлдвэр, худалдааны хороолол, шашны сүм, бэхэлсэн цайз хэрмээс бүрдсэн бөгөөд уртаашаа 25 км зайд үргэлжилсэн их хот байжээ. Хар балгасыг 840- өөд оны үест Енисейн Хиргис нар галдан шатааж эвдэн сүйтгэжээ. Хиргис нь одоогийн Киргизүүд. Монгол нутаг дээр бас 50 орчим жил ноёрхосон юм гэнэ лээ. Их дайнч, улсуудын нутаг дээр эртний хот үлддэггүй юм байнаа. Хүчтэй байсан юм болохоороо их ч юм хийсэн байх юм, их ч юм эдвэж, эвдүүлсэн байх юмдаа. Хар балгас Архангай аймгийн Хотонт сумын нутагт Орхоны хөндийд байдаг. Хархорин орчмоор явбал нэг очоод үзэхэд сонирхолтой шүү. Тэгээд Хар балгасаас зүүн хойшоо 50 орчим км яваад л Өгийнуур дээр очоод амарчихгүй юу. Дашрамд хэлэхэд Хиргисүүд 50 орчим жил ноёрхож байгаад дараа нь Монгол нутаг дээр Хидан улс мандан бадарчээ. Тэр Хиданчуудыг чинь Монгол язгуурын хүмүүс гэж эрдэмтэд үздэг гэсэн.

Озоны давхаргын тухай хэдэн үг

Сүүлийн үед энэ зуны халууныг яанаа? Бүр шатаах нь ээ гээд хүмүүс ярилцах болж. За тэгээд халуунаас болж настай хүмүүсийн нас баралт ихэслээ гээд л... Энэ ер нь юунаас болоод байнаа? Тэгээд зүгээр суухаар үг хачирлая гэж бодлоо.
Доорхи зүйлийг интернетээс авч жаахан орчуулга хийгээд, өөрийнхөө мэдэхийг дээр нь нэмчихлээ.
Озоны давхарга нь газраас ойролцоогоор 20-30 километрт байдаг агаар мандал дахь хийн бүрхүүл юм. Агаар мандалд нимгэхэн тогтсон озон нь хэрвээ газар дээр авч ирвэл 3 мм ч хүрэхгүй нимгэн ажээ. Эмзэгхэн, хүүхдийн зулай л гэсэн үг. Чухам л энэхүү нимгэн озоны давхарга хүрээ болон тогтож, нарнаас тусах хэт ягаан туяанаас /В долгион/ хүн төрөлхтөн болон дэлхийн амьд бүхнийг хамгаалдаг юм.
Анх 4 тэр бум 600 сая жилийн өмнө дэлхий анх үүсэж байхад одоогийн агаар мандлын орон зайн 98 хувь нь нүүрстөрөгч байжээ. Тэр үед озоны давхарга байсангүй. Түүнээс хойш ойролцоогоор 1 тэр бум жилийн дараа дөнгөж далай үүссэн гэж үздэг. Далай үүсэж дан эсийн амьдрал эхлэхэд нүүрсхүчил биш хүчил төрөгч илүү хэрэгтэй болж дан эсэд шаардагдах хүчилтөрөгч ойролцоогоор одоогоос 3 тэр 200 сая жилийн өмнө бий болжээ. Манай дэлхий дээр амьд организм үүсэх хүртэл хувьсал өөрчлөлт маш удаан, тун их хугацааг хамарч байж сая дөнгөж амьд байгаль үүссэн байгаа биз. Тэгээд одоогоос 400 сая жилийн өмнө ярианы сэдэв озоны давхарга маань үүсжээ.
Гэтэл, саяхнаас озоны давхарга нимгэн болж байгаа нь ажиглагдаж эхэлжээ. Жишээ нь Япон улсын дээгүүр гэхэд л 30 орчим хувь багассан гэнэ. Манай Монголын дээрхи озоны давхарга хэдэн хувь болж багасаж байгааг яг нарийн гаргасан тоог одоогоор би сайн мэдэхгүй байна. Озоны давхарга цоорч нимгэрэхэд нарны хэт ягаан туяа шууд тусч амьд организмын DNK буюу генийг эвддэг гэнээ. 1990-ээд оноос Японд хорт хавдарын өсөлтийн хувь 2 дахин ихсэж, мөн нүдний болрын гэмтлээс шалтгаалан хараагүй болох нь нэмэгджээ. Ийнхүү хүн амьтан дээр озоны давхаргын цоорлоос шалтгаалсан элдэв гаж нөлөө ихсэж, далайн бичил биетэн цөөрч, нүдний болрын гэмтэл нь туулай, хонь зэрэгт илүү их ажиглагдах болсон гэнэ.
Үүний шалтгаан нь ПЕРРОНЫ ХИЙ гэнэ. Перроныг 1928 онд нээжээ. Үүнээс өмнө дэлхий дээр байгаагүй юм байна. Ингээд 1960-аад оноос эхлэн перроныг их хэмжээгээр үйлдвэрлэж, хөргөгч, сэрүүцүүлэх төхөөрөмж, угаалгын материал болон хагас дамжуулагчийн цэвэрлэгээ, дулаалгын материал, хөөсөнцөрт өргөн хэрэглэж хүн төрөлхтний ололт дэвшилтүүдийн нэг гэж үзэж байв. Тэгвэл перроны хий нь хэрхэн озоны давхаргыг эвддэг юм болоо? Агаарт хаягдсан перроны хий нь агаараас хүнд тул маш удаан хөөрдөг гэнэ. Ойролцоогоор 15 жил орчим агаарт хөөрч байж озоны давхаргат хүрдэг. Озоны давхарга дээр цаанаас тусч байгаа нарны хэт ягаан туяаны гэрэлтэй урвалдаж хлорт атомыг үүсгэнэ. Энэ 1 ширхэг хлорт атом 10 жилийн туршид 10000 дахин их озоныг эвддэг гэнээ. Аймар юмаа. Озоны давхаргын энэхүү цоорлоос болоод хэт дулааралт болоод байна гэж үздэг юм байна лээ. Гэхдээ энэ озоны цоорлыг үүнээс хойш перроны хийг хэрэглэхгүй байвал 50 жилийн дараа озоны давхарга хэвийн байдалдаа орно гэнэ.

Тэгэхээр ямар арга хэмжээ авбал болох вэ?

1. Перрон орсон ямар нэгэн бүтээгдэхүүн худалдан авахгүй байх

2. Ундаа болон хоол хүнс борлуулах зориулалтын автомат машиныг ашигалхгүй байх

3. Дулаалгын материал болох хөөсөнцөрийг ашиглахгүй байх

4. Мөн цахилгаан барааны боодолд хөөсөнцөрийг хэрэглэхгүй байх.

Өө тийм, перроны хийг ашиглахгүйгээр сонфлон хөргөгчийг 1993 онд зохион бүтээсэн гэнэ лээ. Энэ мэтээр алдаагаа засдаад байвал озоны давхарга маань хүүхдийн зулай шиг битүүрэх юм байна.
Жич: Дээрхи материалын орчуулгын ажлын далимаар анх сонсож байсан бөгөөд экологийн тухай бичсэн япон вэб сайтаас уншсанаа товчлон оруулсон болно. Энэ хаягаар орж үзнэ үү.