Сургууль төгсөж, төгсөлтийн баяр хийнэ гэдэг сайхан хэрэг гэж боддог билээ. Анх дээд сургууль төгсөж байхдаа, ээжийн оёсон дээлээр гангарч байсан бол энэ удаад бол бодсон санасан юмгүй, ромбо диплом авах өдрөө тулгачихлаа.
Гоёлын хувцас хунарын талаар нэг их мэдлэггүй, пүүз, жинсхэн өмсөн ажилдаа явсаар ирсэн миний дотор ийм нэгэн бодол хаяа орж ирдэг юм.
Нэг. Хамт ажилдаг Япончуудаас бишгүй сонсож байсан үг бол "Монголчууд үнэтэй эдлэлд дуртай, сонин байгаа биз" эсвэл "Би тийм энийн /еэн/ цалинтай, амьдралд тэр мөнгө хүрэлцээтэй, гэхдээ надад алтан ээмэг бөгж байхгүй" гэх мэтийн яриаг сонсоод мунхаг би бодол болно. Үгүй манай Монголчууд чинь ийм ядуу мөртлөө, булган шуба, алтаар гангардаг юм болоо? тэгж байхын оронд .... гээд олон бодол хөврөнө.
Хоёр. Япон хэл мэдэхгүй Монгол найз маань болохоор, булган шуба, арьсан гутал, булган малгай олон ээмэг бөгжөөр гангарна. Би түүнд Япончууд тэгж ярьдаг гэж дээрх яриаг дурсах боловч тийм гоёлоосоо огт татгалзахгүй, урьдын адил дэгжин хэвээрээ инээд алдасхийн үл тооно.
Дээр ярьж байгаа хоёр эсрэг тэсрэг занг эргүүлж тойруулж бодон үзэхэд, найзын маань ч зөв, Япончуудын ч зөв юм шиг... хэ хэ би, хэний зөв бэ? гэж шүүх гэж оролдсонгүй, саналаа хуваалцмаар санагдлаа.
Гурав. Монголчууд маань дээд тэнгэрээс заяатай, дэлхийд нэртэй, цагтаа цалгиж явсан ард түмэн билээ. Эрчүүд нь эртэй, чадалтай, эхнэр хүүхдээ эдээр дутааж байсангүй, алт, мөнгөөр чимж, арьсаар өлгийдөн өөрсдөө эрийн сүлд хийморийг бадраах үнэт авын дээл нөмрөг, хөөрөг гаансаар гангарч, андын ёслол өргөхдөө, алтан бүс, булган дээлийг солилцон тангараг тавьдаг ард түмэн ажээ. Тийм өвөг дээдэстэй бид үнэт эдлэлээс заавал татгалзаад байх албагүй бизээ.
Дөрөв. Харин Япончуудыг сайн мэдэхгүй юм. Ямар ч байсан, тэд модон шаахайтай, цагаан будаанаас өөр хоолгүй өлөн зэмлүүн байсан цаг саяхныг хүртэл байсан. Тэгээд Мэйжи ишингээс хойш, /Мэйжи иншин гэдэг нь 1868 он/ сургууль байгуулах зорилгоор будааг тариачдаас гаргуулан түүгээрээ одоогийн нэртэй том сургуулиудыг үүсгэн байгуулсан ард түмэн.
Аргагүй аригч, хямагч байгаа биз. Тийм болохоор Япончуудад үнэтэй эдлэл хэрэглэх тухай дадал заншил арай бага байдаг бололтой.
Өнөөг хүртэл эзэн хаанаа өв залгамжлуулан авч ирнэ гэдэг өөрсдийн бодлоо зөв байлгах гэж гүн их бодож, шийддэг ард түмэн байгаа биз. Эзэн хааны эрх ямбатай холбоотойгоор хувцаслах соёл нь бас нэг өвөрмөгц. Сонирхоод байвал, түүхийн сэдэврүү орохоос өөр аргагүй болов уу.
Тав. Орчин цагт тэгж их үнэт эдлэл нэг их зохисгүй бизээ. Тийм болохоор баяр ёслол ч юм уу? аль нэгэн тэмдэглэлт үйл явдалд зориулсан гоёлын хувцас байх нь зөв. Гээд бодохоор би төгсөлтийн баяртаа зориулж хувцас аваагүй байгаа нь өөрийгөө, өвөг дээдсээ хүндлэхгүй байгаа мэт санагдаж эхлэв...
