Ж. Пүрэвийн "Манан будан" гэдэг романыг олон жилийн өмнө уншсан билээ. Түүхэн роман байсан болохоор их сонирхолтой санагддаг юм. Санаж байгаа хэсгээсээ доор сийрүүлье.
Галдан бошигтын аав нь Дөрвөн ойрдын гол аймгийн нэг болох Цорос аймгийн тэргүүн Эрдэнэбаатар хунтайж юм. Эрдэнэбаатар хунтайжид олон хатан байсан ба Галдангийн ээж Юм-Ага нь Хунтайжийн бага хатан байсан. Хатдаас төрсөн хөвгүүдийн дунд /өөр эхтэй/ Хунтайжийг залгамжлах асуудал хурцдаж, Галдантай эх нэгтэй Сэнгэ ор суусан боловч, Сэнгийг Цэцэн тайж, Зодов баатар нар зэрлэгээр хөнөөнө. Цэцэн тайж, Зодов баатар нар бол Баатар хунтайжийн их хатнаас төрсөн хөвгүүд байв.
Галдан бошигтын эцэг Эрдэнэбаатар хунтайж Юм-Ага хатнаас төрсөн хөвгүүдийг ихээр тоодог байсан мэт. Сэнгэ ахад нь өөрийн суудлаа залгамжлуулж, Галданг бүр багад нь Түвдийн далай ламын хажууд бурхан шашины номд сургадаг. Харамсалтайтайгаар Сэнгийг амь үрэгдэхэд Сэнгийн хөвгүүн Цэвээнравдан нас бага байсан тул, Галданг Лхасаас дуудан хан ор суулгадаг. Цэвээнравдан дараа нь өсөж том болоод Хошуутын Очирт Сэцэнтэй нийлж, Галдангаас урвадаг.
Галданг анх хан ширээнд суух үед Цорос аймгийн дотоодын тэмцэл хурц байсан ба алгуур бүх зүйлийн эвийг олсон. Галданг хан суудалд суухад Түвдийн Далай лам ихээхэн дэмжсэн юм шиг санагдсан. Тэрнээс биш, 5 настайгаасаа Лхаст бурханы номыг 20 гаруй жил үзсэн түүнд хан ширээнд сууж улс орны дотоод гадаадын асуудлыг зэвсэгээр шийдэх нь жирийн лам хуврагын хийх зүйл биш бизээ.
Галдан бошигт Ойродод ирээд хан ширээнд сууж, Ойродын “Хошууд” аймгийн Очирт сэцэний охин Ануг хатан болгодог. Мөн Цорос аймгаа нэгтгэж байхдаа Сэнгэ ахынхаа бага хатан Анударийг бага хатан болгон баруун Ойродын хамгийн зүүн болох Цорос аймгийг нэгтгэн "Зүүн гарын хаант улс"-ыг байгуулдаг. Тэр түүгээр үл зогсон Монгол үндэстнийг нэгтгэх гүн санаа агуулж байсан. Түүнийг ийм санаа агуулахад хөшүүрэг болсон зүйлүүд нь дотоод гадаадын элдэв үл ойлголцол, ялангуяа Манжийн төрөөс явуулж байсан Монголчуудын эв эеийг эвдэх бодлогоод зүй ёсоор орно.
Зүүн гарын хаант улсад одоогийн төв болон дундад азийн нутаг дэвсгэрүүд болох Казахстан, Сайрам, Бухар, Самарканд зэрэг маш олон хотуудыг багтаасан байсан.
Галдан бошигт Оростой дипломат харилцаатай бодлого явуулж Орос Хятадыг холбосон торгоны замаар худалдаа арилжаа хийж Зүүн гар улсад таатай нөхцлийг бүрдүүлж байсан.
Далай лам болон Оростой эвсэг сайхан харилцаатай байсан мөртлөө Халхтай яагаад ч юм бэ? ойлголцож чадаагүй. Халхын Өндөр гэгээн бол бурхан ном үзсэн хүн тул эв эеийг хичээдэг байсан боловч Халхын хан Өндөр гэгээн Занабазарын дүү Чухандоржтой огтоос ойлголцож чадаагүй юм. Бошигт хаан өөрийнхөө байр суурийг илэрхийлж Үржинжав /уранзохиолын дүр/ элч төлөөлөгчийг хэд хэдэн удаа Халхад зарсан боловч амжилтанд хүрээгүй юм.Үржинжав нь төрд хоёргүй сэтгэлээр зүтгэх төрийн түшээгийн тод дүр юм. Үржинжав хичнээн хичээсэн ч муу юм модон улаатай гэдэг шиг Манж Чин улс болон Түвдийн шарын шашинтангууд хэрүүлийн алим тарьж, Монголчуудыг өөр хооронд нь тэмцэлдүүлдэг. Тэр байтугай хоёулаа бурхан шашинд нэвтэрхий хүмүүс мөртлөө Галдан бошигт болон Занабазар хоёр ч хоорондоо үл ойлголцдог.
Ану хатангийн аав Очирт Сэцэний ач хүү Лувсангомбо Аравдан нь Түшээт хан Чахундоржийн охинтой ураг барилддаг. / Тэр хатан Манан будан зохиол дээр Золзаяа нэрээр гардаг/ Өндөр гэгээн болон Чахундорж нар иргэдийнхээ хамтаар Өвөр Монголруу зугтдаг ба Өөлдийн цэргээс зугтан яваа ард иргэдийн төрсөн нутгаа орхин дутаан, бусдын нутагт амьдрах нь сэтгэл санааны ихээхэн дарамт мөн эцэг, эх, хүүхдүүд хоорондоо хэзээ ч уулзаж чадахгүйгээр төөрч байгаа гашуун түүхийг зохиогч маш сайхан дүрсэлсэн байсан.
Мөн "Зүрчидийн алтан улс"-ын угсааны Манж нар Алтан улсыг байгуулж, өмнөд Монголчуудаас эхлэн өөртөө дагаар оруулж эхэлсэн. Энэ бүхэн Галдан бошигтын тэсвэр тэвчээрийг барж, халх болон Монголчуудыг өөрөөтөө нэгтэх бодлыг улам хүчтэй болгоно. Улмаар тэд Эрдэнэ зууг эзлэж цааш идэвхийлсэн боловч Туулын орчим Зуу мод хэмээх газар Энх-Амгалан хааны их цэрэгтэй дайтан /дотор нь халхын цэрэг ч байсан/, өөрийн хамгийн их хайртай ухаант хатан Анугаа алддаг.
Ану хатаны эцэг Хошуудын Очирт сэцэн нь Галдангийн эсрэг босож байсны улмаас алагддаг. Ану хатан бол өөрийн эцгийг хөнөөсөн хүний хатан байсан ба энэ насныхаа амьдарлд сэтгэлийн их л зовлон эдлэх боловч гайхамшигтай хатан байсан. Түүнээс хойш Галдан бошигт бараг жил орчим дутааж, дүрвэн ялагдаж байгаад тэнгэрт хальсан. Өс гэдэг аймар зүйл ажээ. Золзаяатай суудаг Лувсангомбо Аравдан өөрийн өвөг эцгийг хөнөөсөн хүнтэй (Галдантай) эвлэрэх хэцүү. Ойрод болон халхын энэ түүхэн үл ойлголцолд иймэрхүү өс хонзонгууд маш их нөлөөлсөн.
Галдан бошигтын аав нь Дөрвөн ойрдын гол аймгийн нэг болох Цорос аймгийн тэргүүн Эрдэнэбаатар хунтайж юм. Эрдэнэбаатар хунтайжид олон хатан байсан ба Галдангийн ээж Юм-Ага нь Хунтайжийн бага хатан байсан. Хатдаас төрсөн хөвгүүдийн дунд /өөр эхтэй/ Хунтайжийг залгамжлах асуудал хурцдаж, Галдантай эх нэгтэй Сэнгэ ор суусан боловч, Сэнгийг Цэцэн тайж, Зодов баатар нар зэрлэгээр хөнөөнө. Цэцэн тайж, Зодов баатар нар бол Баатар хунтайжийн их хатнаас төрсөн хөвгүүд байв.
Галдан бошигтын эцэг Эрдэнэбаатар хунтайж Юм-Ага хатнаас төрсөн хөвгүүдийг ихээр тоодог байсан мэт. Сэнгэ ахад нь өөрийн суудлаа залгамжлуулж, Галданг бүр багад нь Түвдийн далай ламын хажууд бурхан шашины номд сургадаг. Харамсалтайтайгаар Сэнгийг амь үрэгдэхэд Сэнгийн хөвгүүн Цэвээнравдан нас бага байсан тул, Галданг Лхасаас дуудан хан ор суулгадаг. Цэвээнравдан дараа нь өсөж том болоод Хошуутын Очирт Сэцэнтэй нийлж, Галдангаас урвадаг.
Галданг анх хан ширээнд суух үед Цорос аймгийн дотоодын тэмцэл хурц байсан ба алгуур бүх зүйлийн эвийг олсон. Галданг хан суудалд суухад Түвдийн Далай лам ихээхэн дэмжсэн юм шиг санагдсан. Тэрнээс биш, 5 настайгаасаа Лхаст бурханы номыг 20 гаруй жил үзсэн түүнд хан ширээнд сууж улс орны дотоод гадаадын асуудлыг зэвсэгээр шийдэх нь жирийн лам хуврагын хийх зүйл биш бизээ.
Галдан бошигт Ойродод ирээд хан ширээнд сууж, Ойродын “Хошууд” аймгийн Очирт сэцэний охин Ануг хатан болгодог. Мөн Цорос аймгаа нэгтгэж байхдаа Сэнгэ ахынхаа бага хатан Анударийг бага хатан болгон баруун Ойродын хамгийн зүүн болох Цорос аймгийг нэгтгэн "Зүүн гарын хаант улс"-ыг байгуулдаг. Тэр түүгээр үл зогсон Монгол үндэстнийг нэгтгэх гүн санаа агуулж байсан. Түүнийг ийм санаа агуулахад хөшүүрэг болсон зүйлүүд нь дотоод гадаадын элдэв үл ойлголцол, ялангуяа Манжийн төрөөс явуулж байсан Монголчуудын эв эеийг эвдэх бодлогоод зүй ёсоор орно.
Зүүн гарын хаант улсад одоогийн төв болон дундад азийн нутаг дэвсгэрүүд болох Казахстан, Сайрам, Бухар, Самарканд зэрэг маш олон хотуудыг багтаасан байсан.
Галдан бошигт Оростой дипломат харилцаатай бодлого явуулж Орос Хятадыг холбосон торгоны замаар худалдаа арилжаа хийж Зүүн гар улсад таатай нөхцлийг бүрдүүлж байсан.
Далай лам болон Оростой эвсэг сайхан харилцаатай байсан мөртлөө Халхтай яагаад ч юм бэ? ойлголцож чадаагүй. Халхын Өндөр гэгээн бол бурхан ном үзсэн хүн тул эв эеийг хичээдэг байсан боловч Халхын хан Өндөр гэгээн Занабазарын дүү Чухандоржтой огтоос ойлголцож чадаагүй юм. Бошигт хаан өөрийнхөө байр суурийг илэрхийлж Үржинжав /уранзохиолын дүр/ элч төлөөлөгчийг хэд хэдэн удаа Халхад зарсан боловч амжилтанд хүрээгүй юм.Үржинжав нь төрд хоёргүй сэтгэлээр зүтгэх төрийн түшээгийн тод дүр юм. Үржинжав хичнээн хичээсэн ч муу юм модон улаатай гэдэг шиг Манж Чин улс болон Түвдийн шарын шашинтангууд хэрүүлийн алим тарьж, Монголчуудыг өөр хооронд нь тэмцэлдүүлдэг. Тэр байтугай хоёулаа бурхан шашинд нэвтэрхий хүмүүс мөртлөө Галдан бошигт болон Занабазар хоёр ч хоорондоо үл ойлголцдог.
Ану хатангийн аав Очирт Сэцэний ач хүү Лувсангомбо Аравдан нь Түшээт хан Чахундоржийн охинтой ураг барилддаг. / Тэр хатан Манан будан зохиол дээр Золзаяа нэрээр гардаг/ Өндөр гэгээн болон Чахундорж нар иргэдийнхээ хамтаар Өвөр Монголруу зугтдаг ба Өөлдийн цэргээс зугтан яваа ард иргэдийн төрсөн нутгаа орхин дутаан, бусдын нутагт амьдрах нь сэтгэл санааны ихээхэн дарамт мөн эцэг, эх, хүүхдүүд хоорондоо хэзээ ч уулзаж чадахгүйгээр төөрч байгаа гашуун түүхийг зохиогч маш сайхан дүрсэлсэн байсан.
Мөн "Зүрчидийн алтан улс"-ын угсааны Манж нар Алтан улсыг байгуулж, өмнөд Монголчуудаас эхлэн өөртөө дагаар оруулж эхэлсэн. Энэ бүхэн Галдан бошигтын тэсвэр тэвчээрийг барж, халх болон Монголчуудыг өөрөөтөө нэгтэх бодлыг улам хүчтэй болгоно. Улмаар тэд Эрдэнэ зууг эзлэж цааш идэвхийлсэн боловч Туулын орчим Зуу мод хэмээх газар Энх-Амгалан хааны их цэрэгтэй дайтан /дотор нь халхын цэрэг ч байсан/, өөрийн хамгийн их хайртай ухаант хатан Анугаа алддаг.
Ану хатаны эцэг Хошуудын Очирт сэцэн нь Галдангийн эсрэг босож байсны улмаас алагддаг. Ану хатан бол өөрийн эцгийг хөнөөсөн хүний хатан байсан ба энэ насныхаа амьдарлд сэтгэлийн их л зовлон эдлэх боловч гайхамшигтай хатан байсан. Түүнээс хойш Галдан бошигт бараг жил орчим дутааж, дүрвэн ялагдаж байгаад тэнгэрт хальсан. Өс гэдэг аймар зүйл ажээ. Золзаяатай суудаг Лувсангомбо Аравдан өөрийн өвөг эцгийг хөнөөсөн хүнтэй (Галдантай) эвлэрэх хэцүү. Ойрод болон халхын энэ түүхэн үл ойлголцолд иймэрхүү өс хонзонгууд маш их нөлөөлсөн.
12 comments:
Хятадууд эвдрэлцүүлдэг байгаа юм биз, манайхан өөрсдөө төрийн эрхийн төлөө эвдрэлцсээр... Одоо ч өвөр монгол, буриад, халимаг нарыг монгол гэж үздэг билүү, цусны шинжилгээ хийж эвгүй үг хэлсээр элэг нэгтнээ түлхэж байна.
Би Ж.Пүрэв гуайн зохиолуудад ёстой нугасгүй ш дээ. "Ундрах инженер", "Аянга", "Зүрхний хилэн", "Элс цас"-1,2 эд нарыг хичнээн ч дахин уншсан юм бүү мэдээ. Харин энэ зохиолыг уншиж завдаагүй юм байна.
Чи ойлгомжтой, товчхон сайхан бичсэн байна. Дахин нэг уншаадхая байз. Тэгж байгаад эх зохиолыг нь олоод уншнаа.
Ганга: "Монголчууд эвтэй байхдаа хүчтэй" гэж үнэхээр сайхан логиктой үг шүү. Зорилго нэгтэй үйлд нэг нэгийнхээ бодлыг хүлээн зөвшөөрөх шиг сайхан зүйл баймгүй.
Ганаа бж: Би "Ундрах инженер" "Аянга"-г нь уншаагүй юм байна. Нөгөө 2 нь ярих юмгүй сайхан романууд. Бас Ш. Нацагдорж гуайн зохиолууд гоё шүү.
"Ундрах инженер" ёстой хөөрхөн зохиол ш дээ. Хайр сэтгэлийн тухай маш сайхан бичсэн. "Аянга" зохиол Сайн ноён хан Намнансүрэнгийн тухай. Сүүлд кино хийсэн дуулдаж байсан. Аягүй бол чи үзсэн байхоо.
Ш.Нацагдорж гуай "Мандухай цэцэн"-г их гоё бичсэн шүү, тээ.
Ганаа бж: Өө тийм үү? Олж уншнаа. "Мандухай цэцэн" "Болор толь" гээд сонирхолтой шүү. Тээ. Зохиогч нь яг одоо санаад буудаггүй ээ. "Халуун салхи" гээд 3 дэвтэр роман байдаг даа. Бас л дээр үед уншсиймаа. Бас гоё ном. Сүүлийн үед ажил, гэр, хүүхдийн сургууль гээд завгүй болчихсон юмуу даа. Ном уншиж амжихгүй яваад байх юм.
"Манан будан" г анх уншаад маш их сэтгэгдэл төрж билээ.Одоо яах бол гээд л догдлоод л уншиж байсан.Бас "Зүрхний хилэн" байна түүхийг уран сайхнаар их сайн өгүүлсэн гэж боддог юм.Ер уран зохиолыг манайхан их уншдаг байж дээ одоо ч хүүхдүүд тийм биш болсон.Би ч гэсэн одоо ном уншаагүй их удаж байна шт.
"Халуун салхи" бас гоё шт.
bi manan budang barag 3 daxin unshsan bx..ynexeer saixan zoxiol...
neleed deer unshij bsn yum. martah shahsan bna shdee. sanuulsand tnx.
neeree ter undrah injeneriig olj unshih yumsa. unshij bsn ch biluu. zarim negiig ni ingeed martaad bdgiimaa. dahij unshihaar aan eniig chin neeree unshij bsn sh dee gej sanaad l...
Olgoi nuuriin Manan Budan Chakhundrjiin amiig avraad Burnei Shar baataruudiig uulzuulaad l ...
meesh: Meesh дүү аргагүй их ном унших юмаа. "Ном бол ертөнцийг харах цонх юм" шүү. /М.Горький/
Тэнэмэл: Би сонирхолтой санагдсан номоо тоолохгүйгээр уншдаг. Унших тусам улам сайхан ойлгоод байх шиг байдаг юм. Чи бас олон уншдаг юм байна. Зарим хүмүүс нэг уншаад л гайхамшигтай ойлгочихсон байдаг ш дээ. Намайг багад манай ээж гайхдаг байсан ш дээ. "Чи яаж уншдаг юм бэ? Цэг таслал гээд цээжлээд байдаг юм уу?" гэдэг байж билээ. Хэ хэ хэ
Бямбаа: Гоё зохиол шүү тээ.
zev btr: Шархдаж, хөнөөгдсөн 2 талын цэрэг дундаас гэнэт 2 хүн амьд мэнд гарч ирээд бие биенийхээ өөдөөс дайрдаг. Хамгийн харамсалтай нь хоёулаа л Монгол улсын төлөө, зорилго нэгтэй мөртлөө бие биенээ хороохоор уйлардаг. Эв эеийг зохион байгуулалттайгаар эвдэрэлцүүлэх гэж адгийн муу санаа ажээ. Хүч тэнцүү баатрууд байсан болохоороо ус уугаад хүчээ сэлбэн дахин дахин бие биерүүгээ довтлодог. Энэ хэсэг үнэхээр олон юм бодогдуулдаг. Уранзохиолын хэлбэрээр гайхамшигтай дүрсэлсэн.
ene ded dugeer buleg hurtel bichsen yum
ene hed dugeer buleg hurtlene bichsen yum
Post a Comment