Хөшөө Цайдам дахь Түрэгийн дурсгалт газар

Наадмаар явсан газрын сонин.
Архангай аймгийн Хашаат сумын нутгийн Хөшөө Цайдам дахь музей талын дунд холоос цайвалзан харагдана.

Монгол-Түркийн хамтарсан судалгаа хамгийн сүүлийн үед дорвитой судалгааг хийж, олдворыг нарийн сайхан тайлбарсан нь олны хүртээл болж, холын хүнд соньхон үзмэрийн нэг болжээ.

Хархорин сумаас зүүн тийш засмал замаар 46 км явж, энэ дурсгалт газар байх бөгөөд 6-8-р зууны үед Орхоны хөндийг эзэгнэж байсан Түрэгийн түүхэн дурсгалт газар юм.

Хөшөө Цайдам музейд Билгэ хааны онго, тахилга, түүнийг малтах явцад олж илүүлсэн хааны эрдэнийн шувуу зуусан дүрс бүхий цул алтан титэм, алтан эдлэл, ээмэг зүүлт, мөнгөн буга зэргийг байрлуулжээ.

Энэ том хөшөө нь Билгэ хаан, өөрийн дүү жанжин Күль-Тегинд зориулж босгожээ. Хөшөөний бичээс эртний Руни бичиг бөгөөд анх Судар бичгийн хүрээлэнгийн Д. Нацагдорж хөшөөг хамгаалалтанд авах саналыг гаргаж, хамгаалалтанд авч байсан бол билгүүн эрдэмтэн Б. Ринчин бичгийг анх орчин цагийн Монгол хэлнээ хөрвүүлсэн гэнэ. Хөшөөний ар талд Хятад ханз үсэг бичигдсэн байсныг тайлбарлагч хүүгээс тодруулбал тухай үед хөрш нь Тан улс ноёрхож, түүний хаан  эмэгтэй хүн байсан. Түрэг болоод Тан улсын харилцаа мөн үед эв найртай байсан бөгөөд Күль-Тегин жанжин нас барсанд гашуудсан эмэгнэлийн захидал ирүүлсэн тул түүнийг хөшөөний ар талд Билгэ хаан сийлүүлсэн гэсэн тайлбарыг авлаа.

Музейд байрлах хөшөө үзмэрүүд нь ихэвчлэн толгойгүй байх тул сонирхон асуувал Түрэгийн дараа оршин тогтож байсан Уйгарууд хөшөөний толгойг тас цавчиж, өөрсдийн эзэрхийлэл тогтсоныг зарлаж байсан гэнэ. Энэ үзмэрт зөвхөн Билгэ хааны толгой хэмээх саланги толгой байх ба бусад нь толгойгүй эх биен хөшөө байх юм. Түрэмгий он жилүүд байж дээ гэсэн бодол толгойд  эргэлдэнэ.

Дэлхийн соёлын өвд 2004 онд Орхоны хөндий дэхь эдгээр  газрууд бүртгэгджээ. Орхоны хөндийд сүүлийн үед хийгдсэн малтлага үр дүнтэй болж, үзэж харах юм өмнөхөөсөө илүү нэмэгдэж дайраад гарахад зүгээр газар болжээ.